بچیاں دی عقلمندی

عباسی دور دی گل اے کہ بغدادوچ اک تاجر رہندا سی۔ نہایت شریف تے ایماندار، گاہک امانت داری تے دیانت داری دی وجہ توں اوس دی بہت عزت کردے سن۔ اک رات اوس نوں خواب آیا کہ کوئی اوس نوں آکھ رہیا ہووے کہ منصور اُٹھ۔ دوسرے ملک وچ جا کے کاروبار کر۔ ربّ تینوں بہت نفع دیوے گا۔ صبح اُٹھ کے اوس خواب بارے سوچیا تے آکھن لگا جدوں میرا بغداد اندر ای کاروبار ٹھیک چل رہیا اے مینوں دوجے ملک جا کے کاروبار کرن دی کیہ لوڑ اے؟ اگلی رات وی اوہنوں ایہو خواب آیا پر اوس غور نہ کیتا۔ تیجی رات فیر ایہو خواب آیا تاں اوس سویرے اُٹھ کے سامان تجارت لیا تے سفر دا ارادہ کیتا۔ بغداد والے کاروبار توں اوس نوں بہت منافع ہویا۔ اوس کول سونے دیاں بہت ساریاں اشرفیاں جمع ہو گئیاں۔ اوس ساریاں اشرفیاں نوں اک رنگ دار گھڑے وچ پایا تے گھڑے دے منہ دے لاگے زیتوں دے کالے دانے رکھ دتے۔ تاں جے ایہہ پتہ لگے کہ گھڑے وچ زیتوں بھریا ہویا اے۔ اوس گھڑا چکیا تے بغداد دے مشہور تاجر محسن کول لے گیا۔ ایہہ تاجر لوکاں دیاں امانتاں اپنے کول رکھدا سی تے اپنی امانت داری پاروں بغداد وچ بہت مشہور سی۔ اوس نے منصور کولوں آون دا مقصد پچھیا تے منصور نے دسیا کہ میں تجارت لئی باہر دے ملک سفر دا ارادہ کیتا اے۔ ایہہ زیتون دا بھریا گھڑا امانت وجھوں اپنے کول رکھ لے۔ محسن نے اوس نوں خزانے والے کمرے دیاں چابیاں دیندے ہوئے آکھیا کہ توں آپ ای کمرے وچ گھڑا رکھ دے۔ منصور نے گھڑا اوس کمرے وچ رکھیا تے چابیاں لے آ کے محسن نوں واپس کر دتیاں۔ منصور نے اوس دا شکریہ ادا کیتا تے اپنے گھر واپس آ گیا۔

منصور نے اگلے دن سامان تجارت اونٹھاں اتے لایا تے سفر شروع کر دتا۔ اوس سفر شروع کرن توں بعد کامیابی لئی ربّ کولوں دُعا وی منگی۔ کئی دناں دے سفر پچھوں منصور سامان تجارت لے کے شام دے دارالحکومت دمشق اپڑ گیا۔ اوس سامان ایتھوں دے تاجراں نوں فروخت کیتا تے اوس نے اک وڈا منافع کمایا۔ اوس توں بعد اوس مقامی تاجراں کولوں سامان خرید کے فروخت کرنا شروع کر دتا تے بہت سارا منافع کمایا۔ کئی مقامی اوس دی خوش اخلاقی، ایمان داری تے دیانت داری ویکھ کے اوس دے دوست بن گئے۔ اوہ کئی سال دمشق وچ تجارت کردا رہیا۔

ادھر بغداد وچ تاجر محسن اک شام اپنی گھر والی نال کھانا کھا رہیا سی کہ اوس نوں زیتون دے دانے کھاون نوں من کیتا۔ اوس نوں یاد آیا کہ منصور نے زیتون دا بھریا ہویا گھڑا کول امانت دے طور تے رکھوایا اے۔ اوس نے اپنی بیوی نوں آکھیا جے ایس اوس دے گھڑے وچوں کجھ زیتون دے دانے کڈھ کے کھا لیے تاں کوئی حرج والی گل نئیں۔ منصور نوں ایتھوں گئے کئی سال گزر چکے نیں۔ پتہ نئیں اوہ ایس ویلے کتھے ہووے گا؟ زندہ وی ہے کہ نئیں؟ فیر زیتوں دے خراب ہوون دا وی خطرہ موجود اے۔ اوس دی گھر والی نے آکھیا کہ انج کرنا درست عمل نئیں۔ منصور نوں جے پتہ لگا تاں اوہ ساہنوں چنگا نئیں سمجھے گا۔ محسن بولیا جے اوس نوں پتہ لگ گیا تاں اوس نوں زیتون دی قیمت ادا کردیواں گے۔ اوس دی بیوی بہت نیک تے ایمان دار سی۔ اوس آکھیا ایہہ گھڑا ساڈے کول امانت اے۔ ایس نوں اسیں کیوں کھول سکدے آں۔ مینوں ایہہ کم پسند نئیں۔ اﷲ نے آکھیا اے کہ امانت وچ خیانت نہ کرو۔ پر محسن نے اپنی بیوی دے اک نہ منی نے اُٹھ کے خزانے والے کمرے ول چلا گیا۔

اوس خزانے والے کمرے دا جنڈرا کھولیا تے گھڑا چکن دی کوشش کیتی۔ اوس نوں محسوس ہویا کہ اوہ بہت بھاری اے۔ اوس نوں حیرت ہوئی ایس لئی کہ زیتون والا بھانڈا ایناں بھاری نئیں ہوندا۔ اوس وجہ جانن لئی گھڑے نوں زمین اتے الٹ دتا۔ دیکھ کے حیران رہ گیا کہ اوس وچ زیتون دے دانیاں دی تھاں سونے دیاں اشرفیاں بھریاں ہویاں نیں۔ تے گھڑے دے منہ دے کول ای زیتون دے دانے نیں۔ ایہہ سارا کجھ ویکھ کے اوہدے دل وچ لالچ پیدا ہو گئی۔ اوس اپنی بیوی نوں ایس بارے کجھ نئیں دسیا۔ ساریاں اشرفیاں لے کے بازار گیا۔ اوہناں نوں فروخت کیتا۔ زیتون دے دانے خریدے، گھڑے نوں بھریا تے گھڑے نوں اوسے تھاں رکھ دتا جتھے منصور نے رکھیا سی۔

منصور پنج سال بعد بغداد واپس آیا تاں اوس نوں اپنی امانت دا خیال آیا۔ کجھ دن آرام کرن توں بعد اوہ امانت واپس لین لئی محسن کول اپڑیا تے امانت دی واپسی دا مطالبہ کیتا۔ محسن نے اوس خزانے والے کمرے دیاں چابیاں دے کے آکھیا جتھے توں گھڑا رکھیا سی اوتھوں چک لے۔ منصور نے گھڑا چکیا۔ چابیاں شکریہ نال واپس کیتیاں تے اپنے گھر ول ٹر پیا۔ اچانک اوس نوں احساس ہویا کہ گھڑا بہت ہلکا اے۔ اوس ویکھیا کہ گھڑے وچ اشرفیاں دی تھاں صرف زیتون دے دانے نیں۔ اوہ محسن دے کول گیا تے آکھیا لگدا اے تہانوں مال دی لوڑ پے گئی سی۔ تساں میرا مال ورت لیا اے۔ کوئی گل نئیں، تسی مینوں واپس کر دیوں۔ کیوں جے اسیں گہرے دوست آں۔ ایس لئی میں ایہہ گل کسے نوں نئیں دساں گا۔

محسن نے گل سن کے آکھیا۔ جناب کیہڑے مال دی گل کر  دے او؟ مینوں کجھ پتہ نئیں۔ تسی آپ ای رکھیا سی تے آپے ای چکیا اے۔ منصور نے اوس نوں قائل کرن دی بہت کوشش کیتی پر ناکام رہا۔ اوس آکھیا کہ میں تیرے خلاف قاضی دی عدالت وچ مقدمہ کراں گا جے کر مینوں اوتھوں دی انصاف نہ ملیا تاں خلیفہ نوں جا کے تیری شکایت لواں گا تاں جے مینوں میرا مال واپس مل جاوے۔ پہلاں منصور قاضی کول گیا تے ساری گل دسی۔ قاضی نے محسن نوں سدیا تے منصور دی شکایت اگے رکھی۔ اوس قاضی نوں دسیا کہ ایس دے خود آکھیا سی کہ ایس گھڑے وچ زیتون دے دانے نیں۔ ایس گل دی تصدیق منصور نے وی کیتی تے آکھیا اوس کسے نوں نئیں سی دسنا چاہندا کہ ایس وچ سونے دیاں اشرفیاں نیں۔ جدوں قاضی نے محسن نوں قسم چکن نوں آکھیا تے اوس حلفاً آکھیا کہ گھڑے وچ زیتون دے دانے سن۔ ادھر منصور نے وی قرآن اتے حلف دتا کہ گھڑے وچ سونے دیاں اشرفیاں سن۔ کیوں جے دونواں نے قرآن اتے حلف دتا۔ ایس لئی قاضی کولوں فیصلہ کرنا بہت مشکل ہو گیا، منصور نے مایوس ہو کے خلیفہ کول جاون دا فیصلہ کیتا۔ پر اوہدے دوستاں نے آکھیا کہ تیرے کول کوئی ثبوت نئیں۔ ایس لئی تیرا خلیفہ کول جانا بے کار اے۔ منصور نے آکھیا کہ میری حلال دی کمائی اے۔ ایس لئی میں خلیفہ اگے شکایت ضرور کراں گا۔ اوس ساری گل خلیفہ نوں دسی۔ سن کے اوہ وی پریشان ہو گیا۔ اوس نے منصور نوں اک ہفتے بعد آون دا آکھیا۔

ایس توں بعد خلیفہ نے قاضی نوں سدیا تے سارے معاملے بارے گل بات کیتی۔ قاضی نے آکھیا کہ دونویں فریق حلف دیندے نیں۔ ایس لئی فیصلہ کرنا اوکھا ہو رہیا اے۔ خلیفہ نے پہلے اﷲ تعالیٰ کولوں مدد لئی دُعا کیتی۔ اوس دی عادت سی کہ رعایا دی خبر گیری لئی اوہ بھیس بدل شام نوں گلیاں وچ پھر دا رہندا۔ پورے بغداد دے لوکاں نوں ایس مسئلے دا پتہ لگ گیا سی تے اوہ ایس اتے بحث کر رہے سن۔ اوس ویکھیا کہ بچے کھیڈ رہے نیں تے کھیڈ کھیڈ وچ ایس مسئلے اتے بحث وی کر رہے نیں۔ اک بچہ قاضی بنیا ہویا اے۔ اک محسن تے اک منصور، خلیفہ ایہہ ویکھن لئی کہ بچے اگوں کیہ کر دے نیں۔ گلی وچ لگے اک بہت وڈے درخت اوہلے لک گیا۔ تے ایس مقدمے بارے اوہناں دیاں گلاں غور نال سنن لگ پیا۔

جیہڑا بچہ قاضی دا کردار ادا کر رہیا سی۔ اوہ اک اچے پتھر اتے بیٹھا ہویا سی۔ اوس دے اک پاسے محسن تے دوجے پاسے منصور کھڑا سی۔ قاضی نے دونویں دے بیان سنے تے ایس مقدمے بارے اوہناں کولوں کئی سوال کیتے تے آکھیا کہ ایس مقدمے دا فیصلہ تے بہت آسان اے۔ سارے لوکاں نوں پتہ اے کہ زیتون زیادہ توں زیادہ دو سال تک ٹھیک رہ سکتا ہے۔ منصور پنج سال بعد واپس آیا اے فیر زیتون کویں ٹھیک رہ سکدا اے۔ اوس محسن نوں پچھیا کہ زیتون خراب کیوں نہیں ہویا۔ اوہ کوئی تسلی بخش جواب نہ دے سکیا۔ قاضی نے فیصلہ سنا دتا کہ محسن جھوٹ بولدا اے تے ایس نے بے ایمانی کیتی اے۔ لہٰذا ایس نوں جرمانہ کیتا جاندا اے۔ خلیفہ نے نکے قاضی دا فیصلہ سن کے ربّ دا شکر ادا کیتا جس نے اوہدی مشکل دا حل کڈھ دتا۔

اک ہفتے بعد دربار لگا۔ دونویں بادشاہ سامنے حاضر ہوئے۔ بادشاہ نے اوہو کجھ آکھیا جو نکے قاضی نے آکھیا سی۔ ایس توں بعد خلیفہ نے زیتون دے دو تاجر سدے۔ اوہناں نوں گھڑے والا زیتون دے کے پچھیا کہ ایہہ زیتون نواں اے کہ پرانا۔ دونواں نے زیتون نوں چکھ کے آکھیا۔ نواں اے پرانی نئیں۔ خلیفہ نے فیصلہ سنا دتا کہ محسن نے امانت وچ خیانت کیتی اے۔ اوہ منصور نوں اک ہزار سونے دیاں اشرفیاں دیوے تے محسن نوں خیانت کرن دے جرم وچ پنج سال دی قید وی سنائی۔ سپاہیاں اوس نوں پھڑ کے جیل وچ بند کر دتا۔ خلیفہ نے حکم دتا کہ اوہناں تناں بچیاں نوں وی حاضر کیتا جاوے۔ خلیفہ دے حکم مطابق تناں نوں دربار وچ خلیفہ دے سامنے پیش کیتا گیا۔ خلیفہ نے اوہناں نوں وی انعام دتا تے آکھیا کہ اوہ علم حاصل کرن تے وڈے ہو کے قاضی بنن تے لوکاں نوں فوری انصاف دیون۔