سلطان کھاروی دی حیاتی

جنم

سلطان کھار وی 1965ء نوں پنڈ کھارا ضلع گوجرانوالاوچ پیدا ہوئے ۔

خاندانی پچھوکڑ

ساڈا پیارا دیس جیہدا ناں چوہدری رحمت علی نے رکھیا جیہدا سفنا علامہ اقبال نے ویکھیا تے جینہوں وجود وچ لیائون لئی قائد اعظم محمد علی جناح نے اپنیاں نیندراں دی قربانی دتی ۔ پاکستان تے بن گیا پر ظلم ایہہ ہویا جے پنجاب وچ لکیر مار دتی گئی ۔پنجاب د و ٹوٹے ہو گیا۔اک مشرقی تے اک مغربی پنجاب، جیہدے وچ اسیں تسیں رہندے آں ۔مشرقی پنجاب دے  مشہو ر ضلعے جالندھردے پنڈ تلوں دے نیڑے تیڑے ایہہ پنڈ اج وی موجود اے ۔ اوس پنڈ دا ناں اے کوٹ بادل خاں ۔بادل خاں کوئی سر کڈھ پٹھان سی جیہدی قبر اج وی کوٹ بادل خاں وچ موجود اے ۔ایس کوٹ بادل خاں توں 1947ء دی ونڈ مگروں اک خاندان ہجرت کر کے پاکستا ن آ یا ۔خاندان دے وڈے داناں سی (چوہدری بوڑا)جیہڑے سلطان کھاروی دے دادا سن ۔ چوہدری بوڑا 1958ء وچ فوت ہو ئے ۔اوہناں نوں کھارے دا نمبر دار بنا دتا گیا سی ۔ اوس سمے جدوں لوکائی اپنے اپنے ساکاں انگاں دی تلاش وچ ایدھر اودھر بھٹکدی پھر دی سی ۔

سلطان کھار وی دا پنڈ کھارا

ضلع شیخوپورہ دے مشہور پنڈ جنڈیا لا شیر خاں توں شمال نوں جائیے تے باراں تیراں کلومیٹر تے اک پنڈ اے ۔جدوں پاکستان بنیا تے ایس پنڈ وچ کوئی سو گھر وی نئیں سی ۔ایس پنڈ دا ناں اے ’’کھارا ‘‘ایہہ پنڈ ضلع گوجرانوالادی حدود وچ اے تے پنڈ کھارا وچ لنگھن والی سڑک سدھی گوجرنوالا دے اعوان چوک نال جا لگدی اے ۔

چوہدری بوڑا دی آل اولاد

چوہدی بوڑا دے تن پتر سن

1۔عبدالعزیز                             2۔باغ علی                               3۔نواب دین

نواب دین دی آل اولاد

نواب دین دے چار پتر نیں :

1۔محمد رمضان                                       2۔سلطان علی

3۔نور محمد                                             4۔عبدالغفور

مڈھلی تعلیم

سلطان کھار وی دے دسن موجب پنج چھ سال دی عمر ہووے گی جدوں اوہناں د ے والدصاحب نے اک دن گھوڑی تے بٹھا کے نال دے پنڈ ’’باگاں والا‘‘لے گئے جتھے پرائمری سکول سی جیہدے دو کمرے سن ۔

سردیاں وچ پڑھیار دُھپے گرائونڈ وچ بیٹھدے تے گرمیاں وچ بوڑھاں دی چھاویں جیہڑے سڑک دے دونہہ پاسیں کھلوتے نیں پر اوہناں دے پتے تے ٹہنیاں اک دوجے وچ گڈ مڈ رہندے نیں ۔ایہناں بوہڑاں دی چھاویں اک کھو ہی سی جیہدا پانی آئوندی جاندی لوکائی تے پڑھیا ر پیندے ۔

سکول وچ دو استاد سن ۔اک دا ناں اﷲ رکھا صاحب تے دوجیاں دا ناں جناب نصیر احمد صاحب سی۔ پنڈا ں تھا واں وچ پڑھے لکھے لوک نہ ہوون برابر سن ۔ایس لئی اﷲ رکھا صاحب پڑھائون دے نال نال ڈاک خانے دا کم وی کر دے سن تے لوک خط پتر وی اوہناں کولوں ای لکھواندے ۔

پڑھیار سلطان علی

سلطان دی صحت شروع توں ای کمزور سی تے کھارے توں دو کلومیٹر دور سکول وچ پیدل جاندے تے چھٹی ویلے نال دیاں پڑھیاراں نال پرت آئوندے ۔باگاں والا دے پرائمری سکول توں پنج جماعتاں پاس کیتیاں تے گھر والیاں نے سوچیا جے ہن سلطان نوں سکولوں ہٹا لیا جاوے ۔

سکولوں ہٹاون دا کارن

سلطان کھار وی دے تایا باغ علی دا پتر سردار جیہڑا ناویں وچ دو تن سال لا کے وی میٹرک نہ کر سکیا ۔اوس نے خاندان نوں مایوس کیتا تے ایس مایوسی نوں مکھ رکھدیا ں سارے گھر والے سوچ رہے سن پئی ہن سلطان نوں تعلیم جاری  نئیں رکھنی چاہیدی ۔ایس لئی والد ہ محمدی بیگم رکاوٹ بن گئے ۔کیوں جے سلطان دی کمزور صحت دا والدہ نوں شروع تو ں احساس سی ۔ اوہ سمجھدے سن کہ اگے جا کے نہ سلطان واہی جوتی کر سکدا اے نہ کوئی ہور بھارا کم ۔والدہ نے اپنے بھتیجے نوں پرائمری سکولوں ملن والا سر ٹیفکیٹ تے دساں دا نوٹ پھڑا کے آ کھیا ۔ ’’سلطان نوں اپنے سکولے داخل کروا دے ۔‘‘سلطان دی والدہ دا بھتیجا محمد بوٹا سلطان نوں ہائی سکول لے گیا تے داخل کروا چھڈیا ۔

ہائی سکول

ہائی سکول وچ کوئی ڈیڑھ دو سو بچیاں دا داخلہ ہوویا ۔جیہنا ں دے چار سیکشن بنائے گئے ۔ جیہناں دے ناں اے ۔بی ۔سی تے ڈی سن ۔سلطان صاحب سیکشن بی وچ سی ۔پورے علاقے وچ اکو ہائی سکول سی ۔جیہدی ٹوٹل تعداد 900سی تے سارے سکول وچ 30استاد سن ۔

اختیاری مضمون

سکول وچ دو اختیاری مضمون سن جیہناں وچ انتخاب کر کے اک رکھنا ہوندا سی ۔سلطان اپنے سکول تے پڑھائی دی ہر چھوٹی موٹی گل اپنے مامے دے پتر محمد بوٹا نا ل سانجھی کر دا ۔ جدوں اختیاری مضمون دی گل ہوئی تے محمد بوٹا نے آ کھیا ۔’’توں فارسی رکھنی ایں ،تیرے نال دے پڑھیار ایہہ مضمون رکھن نہ رکھن۔‘‘

سلطان دے نال دے جماعتیاں محمد اشرف تے محمد بشیر نے ڈرائینگ رکھی تے سلطان علی نے فارسی دا مضمون اختیاری لیا ۔

اختیاری مضمون دے استاد

فارسی دے استاد محمد صدیق صاحب سن جیہڑے سر اتے پگ بنھدے ۔نوماہی امتحان وچ فارسی دے پرچے وچ 80نمبر آئے تے انج سلطان علی نے دسویں تیکر فارسی پڑھی ۔پنڈ توں سکول دا پندھ چار میل سی جیہڑا روزانہ کرنا پیندا ۔

میٹرک

1972-73ء وچ میٹرک دارزلٹ آ گیا ۔گھر وچ کوئی وی تعلیم دا قدر دان نہیں سی سگوں اگوں کسے نے وی توجہ نہ دتی تے تعلیمی سلسلہ بند ہو گیا ۔

شاعری

بقول سلطان کھار وی شاعری تے ستویں جماعت وچ ای بھوتری ہوئی سی ۔پٹھا سدا لکھ کے کئی کاپیاں بھر چھڈیاں ۔جو اخبار ،رسالہ ہتھ لگدا الف توں یے تک پڑھ چھڈدا ۔گھر وچ کیناں ساریاں کتاباں جمع ہو گئیاں ۔اک دن محکمہ صحت دا ملازم گھر گھر پھر کے بوہے پچھے لگی پرچی دیکھ رہیا سی ۔اوہدا دھیان کھلریاں کتاباں ول پیاتے پچھن لگا :’’کیہ کرنا پیا ایں ؟اگوں تعلیم بارے کیہ خیال اے ؟‘‘

کجھ سلطان کھار وی دی باقی کہانی والدہ نے دس چھڈی ۔محکمہ صحت دے ملازم محمد سلیم نے راہ وکھائی پئی فارسی فاضل کر ،کتاباں ساڈے گھر وں لے آئو۔‘‘۔

انج فارسی فاضل دیاں کتاباں پڑھن دا سلسلہ شروع ہو گیا ۔اپنے طور تے تیاری کیتی تے شیخوپورہ دے لیاقت سکول وچ ہوون والے امتحان وچ شامل ہو کے فارسی فاضل دے چھے پرچے دے چھڈے ۔اوس امتحانی سنٹر وچ فارسی فاضل دے دو پڑھیار شامل سن ۔دوجے پڑھیار دا ناں محمد صفدر سی جیہڑے سید والا ضلع شیخوپورہ دے رہن والے سن ۔

اورینٹل ٹیچر کورس

اک دن صفدر دا خط آ یا کہ میں گکھڑ سکول وچ داخلہ لے لیا ۔توں ایتھے کوئی نہیں ۔ کدھرے فیل تے نہیں ہو گیا ؟چھیتی خط لکھ ۔فیر بھج دوڑ کے اوتھے داخلہ لیا ۔

پوری کلاس وچ صرف 22پڑھیار سن جیہناں وچ اکثریت عربی فاضل سن پر سلطان کھاروی دے نمبر ادبی رجحان پاروں اردو فاضل ،عربی فاضل تے فارسی فاضل ساریاں توں ودھ سن ۔

اورینٹل کورس وچ رعایت

گکھڑ دی اوئی کلاس پورے سال دی سی پر بھج دوڑ کے داخلہ لین پاروں سلطان کھار وی نوں اوتھے بس تن مہینے رہنا پیا ۔مری وچ اک ہفتے دا سکائوٹ کورس کر کے کلاس نوں فارغ کر دتا گیا ۔

رزلٹ دی اڈیک

رزلٹ دی اڈیک تے ساریاں نوں بڑی بے چینی نال رہندی اے ۔پر سلطان کھاروی بے فکرے سن ۔شاعری ہو رہی سی ۔پنڈ وی چار یاراں دی منڈلی اکھٹی کر کے نظماں ، غزلاں سنایاں جا ندیاں ۔اپنی چار یاری منظور احمد ،محمد رمضان سوز مرحوم تے مشتاق اعوان نال پھیرے ٹورے تے رہندے ۔اک دن فیر محمد صفدر دا خط آ یا ۔

’’رزلٹ آ گیا اے ۔فلانی تاریخ نوں گکھڑ آواں گا اوتھے ای ملاقات ہووے گی ۔‘‘

نوکری دی درخواست

سلطان کھار وی دسدے نیں :مینوں ساری حیاتی دکھ رہیا جے میں خوش خط نہیں لکھ سکدا۔ اپنی بد خطی توں ڈر دیاں گورنمنٹ پرائمری سکول دے ٹیچر سرور شاہ صاحب توں خوش خط درخواست لکھوا کے محکمہ تعلیم گوجرانوالہ دے ڈی ۔ای ۔او آفس وچ دے چھڈی ۔اک دن ڈاکیا آرڈر لے کے آ گیا ۔پورے ضلعے وچ ہوون والے آرڈراں وچ سبھ توں پہلاں ناں سلطان کھار وی دا سی پر جگہ اوپری جیہی سی ۔کھارے توں کوئی 60کلو میٹر دور گورنمنٹ ہائی سکول احمد نگر ضلع گوجرانوالہ ایہہ اوہو ای پنڈ اے جتھوں دے مشہور نعت گو شاعر پرو فیسر حفیظ تائب سن ۔

ہائی سکول احمد نگر وچ حاضری

سلطان کھار وی دسدے نیں کہ میں 7ستمبر 1981ء نوں احمد نگر گیا ۔گورنمنٹ سکول دے ہیڈ ماسٹر جناب عبدالرسول صدیقی مرحوم سن ۔سکول دے سامنے حفیظ تائب ہوراں دے والد حاجی چراغ دین ہوراں دا گھر سی ۔جدوں وڈی گیارہویں دا دن آ یاتے اوتھے ای میں پہلی واری حفیظ تائب ہوراں نوں ملیا ۔احمد نگر وچ ہوون والے مختلف مذہبی جلسیاں وچ جان دا اتفاق ہویا تے سائیں سردار علی سردار نال ملاقات ہوئی ۔اچے لمے قد دے سن پر عمر دے حساب وچ تھوڑا جنا جھکے جھکے لگدے ۔فارسی والے آکھدے نیں :

کُند ہم جنس باہم جنس پرواز

کبوتر با کبوتر ، باز با باز

مینوں سائیں سردار نال ملاقات توں مگروں آسے پاسے شاعراں دی تلاش دا شوق چڑھیا ۔پنڈ وچ شاہ چراغ دا میلہ لگن والا سی جتھے شاعرہ رکھیا گیا تے پتہ لگا کہ آسے پاسے ہوروی کجھ شاعر ہن ۔میلے والے مشاعرے وچ سائیں سردار علی سردار ،سجاد حسین سجاد،سلیم دلاوری تے اسلم چیمے نال ملاقات ہوئی ۔غالباََ سکولوں چھٹی سی فیر وی اپنے گھر نہیں ساں گیا۔اک بندہ مینوں ملن آ یا ۔ایہہ سلیم دلاوری سن ۔دسن لگے :’’آئو تہانوں ایس علاقے دے اک شاعر نال ملائیے ‘‘

فیر اوہ مینوں لے کے موچی دی دکان اتے اپڑ گئے اوتھے اک نویں بندیں نوں ویکھیا جیہدے مونہہ تے ماتا دے داغ سن تے اکھاں دی لو گھٹدی پئی سی ۔ایہہ عبدالغنی شوق سی ورہیاں مگروں اوہناں دی کتاب ’’ہیر رانجھا‘‘اکیڈمی آف لیٹر ولوں چھپی تے ایس کتاب دے چھپوان لئی فخر زمان ہوراں دیاں کوششا ں دی دا د دینی چاہیدی اے جیہڑے اوس ویلے اکیڈمی دے چئیر مین سن ۔

موچی دی دکان وچ بیٹھے بیٹھے عبدالغنی شوق نے تجویز دتی جے کوئی بزم بنائی جاوے تاں جے علاقے وچ پنجابی ادب نوں پروان چڑھایا جا سکے ۔سجاد حسین سجاد نے ناں تجویز کیتا تے بزمِ شوق بنائی گئی ۔بزمِ شوق نے پنڈ پنڈ مشاعرے کروائے ۔ایس بزم دی پیروی کر دیاں ہوئیاں وزیر آباد وچ طاہر وزیر آ بادی نے ’’پنجابی سانجھ ‘‘بنائی ۔مہینے دے مہینے اوتھے وی مشاعرے ہون لگے جتھے کدی الیاس گھمن آوندے کدے شکیلہ جمال ،کدے راجا رسالو تے اک وار انجم حسین سیدا پڑے ۔راجا صادق اﷲ ہوراں پروہن چاری کیتی تے اوہ ویلے تے اوہ باں کتھے ؟

ایہناں مشاعریاں وچ اختر حسین ڈار نال ملاقات ہوئی تے اوہ تعلق واسطہ ہن تک ٹریا آئو ندا اے ۔احمد نگر وچ مدثر بٹ دی بھج دوڑ نال دو تن وڈے وڈے مشاعرے ہوئے جیہناں وچ شرکت لئی گوجرانوالہ ،گجرات ،لالہ موسی ،جہلم توں لے کے لاہور تیکر دے شاعر اپڑے ۔ ایہہ ساری بھج نس مدثر بٹ ہوراں دی سی تے اودوں دیاں گلاں نیں جدوں اوہ لاہور نہیں سی آئے سگوں احمد نگر ای وسدے تے کجھ اخباراں دی نامہ نگاری کر دے ہوندے سن ۔

احمد نگر ہائی سکول وچ

سلطان کھار وی اپنی روں وچ بولدے جا رہے سن ۔تنویر بخاری آ کھدے نیں :

جماعتاں چار کیہ پڑھیا میں پھڑیا گیا عذاباں نوں

زمانہ راس نہ آوے تے مہنے داں کتاباں نوں

احمد نگر دے گورنمنٹ سکول وچ آئون لئی میرے آرڈر ہوئے تے مینوں افسوس ہویا سی پر ایتھے اپڑ کے انج دا دل لگا جے میں گیاراں ورہے احمد نگر بیٹھا رہیا ۔میرے استاد محترم جناب رحمت خاں چٹھہ ،پی ٹی آئی مختار احمد صاحب ایتھے موجود سن ۔

عبداللطیف مغل نذر حسین صاحب ،رحمت علی اظہر،اصغر علی چیمہ ،محمد اسلم چیمہ ،قادر جھمٹ صاحب ،مشتاق احمد بٹ ،عبدالکریم مرحوم ،فضل کریم صاحب ،غلام محمد آزاد،حافظ فاروق ،مرزا محمد اسلم ،محمد اسلم بٹ ،ڈرائینگ ماسٹر محمد بشیر ،بشیر احمد ملک ،منظور حسین چٹھہ ،امین الدین بٹ ،میاں سلطان احمد ،امان اﷲ صاحب،نصر اﷲ خاں تے اشرف علی خاں چٹھہ سارے روز حاضری رجسٹر وچ اپنے اپنے دستخظ کر دے تے غیر حاضری یا غیر موجودگی دا پیار محبت نال ذکر ہوندا ۔پورے گیاراں سال دبے پیریں گزر گئے ۔ہن ایہناں وچوں چوکھے سجن اوتھے چلے گئے نیںجتھوں واپسی ناممکن اے پر اسیں ساریاں اوہناں دے کول جا نا اے جو ساتھوں اگے جا چکے نیں ۔

ایہہ گیاراں سال میری رہائش گورنمنٹ ہائی سکول دے اندر ہی رہی ۔اوکھے بھارے ویلے سارے مہربان خاص خیال رکھدے ۔جے بیمار ہو ندا تے اختر ڈار بڑی باقاعدگی نال دیکھ بھال کر دے ۔اک وار پیلا یرقان ہو یا تے سجناں علاج معالجے ولوں بڑی محبت دکھائی تے میں اوہناں مہربان دوستاں پاروں جیون جو گا ہو گیا ۔ڈرپ تے ڈرپ لگدی رہی تے دوستاں دی ہمدردی تے رب دی مہربانی نے بچا لیا ۔

غلام قادر جھمٹ ہوراں دا تبادلہ

غلام قادر جھمٹ سائنس دے ٹیچر سن ۔جدوں میں احمد نگر گیا تے اوہ وزیر آباد پڑھاندے سن ۔احمد نگر دے لوکاں سکول دی حالت بہتر کرن واسطے اوتھاں اوہناں دا تبادلہ کروا کے وزیر آباد توںاحمد نگر لے آندا ۔کسے اُنی اکی توں اوہ واپس وزیر آ باد چلے گئے ۔

مہربانی

غلام قادر ہوراں مہربانی کیتی تے میرا تبادلہ گورنمنٹ ہائی سکول کڑیال کلاں ضلع گوجرانوالہ کروا دتا۔ایس طرح میں دفتری نس بھج تے آوا جائی توں بچ کے امن امان نال گھر دے نیڑے اپڑ گیا ۔

پہنچیں وہیں پہ خاک

احمد نگر توں گورنمنٹ ہائی سکول کڑیال آ کے محسوس ہو یا جے میں گھر دے نیڑے آ گیاں پر جیہڑا ماحول ،باقاعدگی تے پڑھائی دامعیار احمد نگر ویکھیا کڑیال ہائی سکول وچ سارا اوہدے الٹ اے یاں میرے لئی اک نویں تھاں عجیب و غریب سی ۔ایتھے بس اوہ آ کھان یاد آئوندا۔

اک ہووے کملا سمجھاوے ویہڑا

ویہڑا ہووے کملا سمجھاوے کیہڑا

ہن روم وچ رومناں وانگوں رہنا سی کہ جیسا دیس ویسا ویس۔

لاہور نیڑے ہو گیا

سیانے یاں لاہور ئیے کہندے نیں جیہنے لاہور نہیں ویکھیا اوہ جمیا ای نہیں ۔کڑیال آئون دا فائدہ ایہہ ہویا جے مینوں لاہور نیڑے ہو گیا ۔کڑیال ضلع گوجرانوالہ دا آخری پنڈ اے۔شیخوپورہ لنگھو تے اگے لاہور جتھے روز ادبی تقریباں ،مشاعرے ،محفلاں تے کانفرنساں ہون ۔بھلا کس دا جی نئیں کر دا کہ ایہناں رونقاں وچ شامل نہ ہووے ۔کئی وار انج ہوندا جے میں سکولوں نکلدا تے لہور اپڑ جا ندا ۔کدی ریڈیو دا بلا وا آ یا ہوندا تے کدی ٹی وی والیاں ۔

مشاعریاں دے دعوت نامے تے مکدے نہیں سن ۔سچ پچھو تے میں ایسے عرصے وچ ڈھیر ادبی دوست بنائے ۔پاک ٹی ہائوس تے وائی ایم سی دے کنے کو چکر لگے ایہہ گنتی وی یاد نہیں ۔

شاعراں ،ادیباں نال ملاقات

شاعر ،ادیب ملدے گئے لاہور آئون جان نال ڈھیر پنجابی پیارے تے شاعراں ادیباں نال ملاقاتاں رہیا ں۔جمیل احمد پال ،الیاس گھمن ،اختر حسین لہراں والے ،سائیں اختر ،میاں ظفر،راجا رسالو،،کرنل نادر،آصف خان ،کنول مشتاق،پروین ملک ،اکرم شیخ ،اصغر امر تسری ،طفیل پرویز محترم ،اکرم وڑائچ،مقصود ثاقب ،مشتاق صوفی ،حسین شاد،یونس احقر،رئوف شیخ ،منظور وزیر آبادی ،عمران نقوی ،اطہر جاوید ،وسیم گوہر ،صغری صدف ،اسلم کولسری ،شناور چدھڑ ،عاشق راحیل ،راج انصاری ،اقبال راہی ،نیلم ناہید درانی ،افضل ساحر ، آصف رضا،نسرین انجم بھٹی ،ڈاکٹر نوید شہزاد ،ہمایوں پرویز شاہد،ریاض راجی ،عباد نبیل شاد،منشا یاد ،اقبال قیصر ،ارشد اقبال ارشد ،اقبال زخمی ،امجد اقبال ،ضیااﷲ رانا،افضل توصیف ،طارق گجر ،فرزند علی ،عاشق علی فیصل ،اکمل شہزاد گھمن ،فرخندہ لودھی ،خالد شیخ ،زبیر احمد ،احمد سلیم ،سلیم خاں گمی،محسن مگھیانہ ،کلیم شہزاد ،میر تنہا یوسفی ،افضل احسن رندھاوا،،عبدالغفور درشن ، انجم سلیمی ،ڈاکٹر ریاض شاہد ،غلام مصطفی بسمل ،بشیر باوا،اخلاق عاطف ،امین ملک،شوکت علی قمر، تنویر ظہور ،عظمت اﷲ زاہد ،خالق شفیق ،حسن ملک ،عباس سوز،زاہد ہما ،نصیر احمد ،اکرم باجوہ ، شارب انصاری ،عمر غنی ،عادل صدیقی ،احمد راہی ،افضل راجپوت ،بشریٰ اعجاز ،توقیر چغتائی ، راشد حسن رانا ،راول راٹھ ،سلیم طاہر ،سلیم شہزاد ،عبدالکریم قدسی ،زاہد حسن ،نصیر بلوچ ،ڈاکٹر جگتار ،فاروق ندیم ،محمد اسلام شاہ ،عباس مرزا،ممتاز بلوچ،منو بھائی ،منیر نیازی ،حسین نقی ،نذیر قیصر ،ناصر بلوچ ،ندیم پر مار ،انور مسعود ،اسیر عابد،اختر حافظ آبادی ،اقبال راحت ،حمید محسن ،حکیم ارشد شہزاد ،ڈاکٹر سعادت علی ثاقب ،رفاقت حسین ممتاز ،محمد حنیف رہبر ،مظہر الحق اطہر ،محمد عمر ندیم، نواز عامر کمیا نا ،غلام فرید شوکت ،آصف راز ،ہر بھجن سنگھ ہندل ،دلشاد احمد چن تے بڑے اجیہے دانش وراں نوں میں لاہور وچ ای ویکھیا ۔ایہناں نال ادب دیاں گلاں باتاں ہوئیاں تے ایہناں گلاں باتاں وچ ویلے دے گزرن دا احساس ای نہ ہویا ۔

بلی وانگوں دبے پیریں بیتی رت حیاتی دی

مشاعرے ،مذاکرے ،مباحثے ،رونمائیاں ،گھنڈ چکائیاں ،ایہہ سارا کجھ ویکھن لئی وائی ایم سی اے ،پاک ٹی ہائوس ،الحمراء ،پلاک ،چوپال ناصر باغ ،الفلاح بلڈنگ پریس کلب شملہ پہاڑی ،پنجاب پبلک لائبریری ،عجائب گھر تے کئی ہوٹلاں دے پھیرے وی یاد گار نیں ۔

میریاں کتا باں

اشرف سہیل دے آ کھن تے میں’’پکھیرو ‘‘واسطے اپنیاں نظماں لکھیاں جے بعضے ویلے اوہناں کولوں تے میتھوں نظماں والے ورقے گواچ جاندے تے نظماں فیر وی نہ گھٹدیاں۔ مہینا وار ’’رویل‘‘واگھے دے آر پار کھلریا ہو یا سی ۔اوس سمے پنجابی دا گھٹ ای کوئی لکھاری ہووے گا جیہڑا ’’رویل ‘‘وچ نہ چھپیا ہووے ۔میریاں بالاں واسطے لکھیاں نظماں تے ہور غزلاں مہربان ایڈیٹراں دی مہر بانی نال آر پار چھپ رہیاں سن ۔اک دن ’’رویل ‘‘دے دفتر بیٹھے بیٹھے الیاس گھمن ہوراں دسیا جے اوہ میری بالاں واسطے لکھی شاعری دی کتاب چھاپن لگے نیں ۔مینوں بڑا چا ء چڑھیا پئی میں اپنی حیاتی وچ ایہہ دن ویکھن دی خوشی حاصل کر رہیا ں ۔

اگلے اک دو ورہیاں وچ اوہناں میری اک ہو ر کتاب چھاپ چھڈی تے فیر تیجی کتاب وی اوہناں دے ادارے نے ای چھا پی ۔بعد وچ اوہ ادارہ بند ہو گیا تے اوس پلیٹ فارم تے جمع ہوون والے سارے پنجابی پیارے تے لکھاری کھلر پلر گئے ۔میں وی ایس گنتی وچ شامل ساں ۔خورے مختصر حیاتی وچ کیہ کیہ واپریا ؟ایہہ تے ایویں کجھ ورقے نیں باقی تے کون لکھے گا ؟

بھلیکھے وچ مدثر بٹ نوں اک زمانے توں میری شاعر ی دی کتاب چھاپن دی ریجھ رہی پر میری ڈھل مٹھ رکاوٹ بندی رہی ۔کدی کمپوزنگ ٹھیک نہیں ،کدے ٹائیٹل تے کدے کوئی ہور اوکڑ جد کہ ایس دوران الیاس گھمن ہوراں میریاں دو کتاباںچھاپ چھڈیاں سن ۔

اک بالا ں دے واسطے نظماں تے دوجی شاعری دی کتاب ۔بھلیکھا پبلی کیشنز ولوں چھپن والی کتاب دا ناں ’’مٹی نال پریت ‘‘ایس توں مگروں مختلف پنجابی رسالیاں وچ چھپیاں میری کہانیاں نوں چھاپن لئی سید اختر حسین ہوراں ہمت کیتی تے مینوں ٹیلی فون تے دسیا :

’’تڑکے گھڑے ‘‘چھپ گئی جے اردو بازار وچوں چک لینا ‘‘ایسے کتاب وچ چھپی اک کہانی نوں ثناور چدھڑ مرحوم ولوں ’’رضیہ فرخ ‘‘ایوارڈ ملیا تے خورے ایسے کسے ہلا شیری نے مینوں ہو ر کہانیاں لکھن تے اکسا یا جیہڑیاں کئی پنجابی رسالیاں وچ کھلریاں پئیاں نیں ۔کدے کدے سوچنا واں کہ اوہ وی چھپ جا ن تے کاغذ سمیٹے جان۔

پروفیسر عاشق راحیل ماڑے دبڑے لوکاں دا بڑا خیال کر دے نیں تے اوہناں نے کئی لکھاریاں دیاں کتباں چھاپیاں نیں ۔میری غزلاں دی کتاب ’’ولگن‘‘پروفیسر عاشق راحیل ہوراں دے ادارے گلشن ادب پبلی کیشنز ولوں چھپی تے ایس کتاب نوں امریکہ وسدے اشرف گل ہوراں ’’بی بی رابعہ ایوارڈ ‘‘دتا ۔

اک دن گلشن ادب دے مشاعرے تے اپڑیا تے پروفیسر عاشق راحیل صاحب نال گل ہوئی ۔

’’سر میری شاعری دی نویں کتاب تیار اے ‘‘

اگوں بولے:’’لیائو چھاپ دینے آں ۔‘‘

تے ایس طرحاں ’’پونیاں ‘‘وی چھپ گئی تے ایہہ سبھ میریاں کتا باں چھاپن والے اداریاں دی مہر بانی اے نئیں تے میں تے اک کتاب چھاپن دا وی نہیں سی سوچیا ۔لکھنا لکھنا تے بس لکھنا ۔لکھدیاں لکھدیاں کئی ڈائریاں دی صورت مسودے تیار ہو ندے گئے تے حالے کئی مسودے پائب لائن وچ نیں ۔

دکھانت،صدمے

سلطان کھاروی صاحب دسدے نیں کہ اوہناں دی والدہ محمدی بیگم کوئی جنتی روح سن اوہناں سانوں انج پالیا جیویں ککڑی اپنے چوچے پراں ہیٹھ لکاں کے چیلاں کاواں توں بچائوندی اے ۔اوہناں بارے میں اک زمانے وچ روز وار ’’بھلیکھا ‘‘وچ مضمون لکھیا ۔ ایہوں مضمون ’’ساہت ‘‘وچ وی چھپیا ۔’’ساہت‘‘سال بہ سال چھپن والا وڈی تختی تے اک بھارا رسالہ سی ۔جیہدے صرف تن پرچے چھپے پر آر پار اوہدے چرچے ہوندے رہے ۔ پنجابی لکھاریاں وچوں کوئی گھٹ ای ہووے گا جیہڑا اوہدے وچ نہ چھپیا ہووے ۔ ’’ساہت‘‘دامڑ کے نہ چھپنا اک صدمہ سی پر میری زندگی دے صدمے تے مردیاں تیک نہیں وسرن گے ۔

شادی تے آل اولاد

دادی دا میں پہلے دن توں لاڈلہ ساں ۔میری کمزور صحت پاروں اوہ مینوں اک اک پل اپنے نال رکھدی ۔میری صحت بارے اوہ اینی فکر مند سن کہ کہ سویرے جدوں چاٹی وچ مدھانی پائوندیاں تے رڑک کے مکھن مینوں کھواندیاں ۔اوہناں دا باقی سارے بالاں نالوں میرے ول چوکھا دھیان سی ۔

ماں دا خیال سی کہ اوہ میرے میٹرک کردیاں سار ای میری شادی کر نا چاہوندے سن ۔ پر دوجے پاسے  دا خیال سی جے اوہ اپنی دھی کسے بے کار تے نکمے نال نہ ویاہن تے ایسے گلوں ماں مینوں بار بار آکھدی جے میں کوئی چھوٹا موٹا کم یاں نوکری کر لواں نہیں تے کڑی والے رضا مند نہیں ہو ن گے ۔جدوں کہ میرا اپنا وی ایہہ خیال سی جے مینوں اونا چر شادی نہیں کر نا چاہیدی جدوں تیک چھوٹی موٹی ملازمت نہ مل جاوے ۔

کورس تے نوکری دے اسباب بارے محکمہ صحت  دے سلیم ہوراں دا ذکر آیا جیہناں دی دتی مت میری آگوائی کیتی تے اوسے رستے تے چلدیاں میں نوکری حاصل کر ن وچ کامیاب ہویا ۔ جدوں میں شادی واسطے رضا مند ہویا ۔دادی وی چلانا کر چکے سن تے اوہ جیہڑے رشتیاں دی تاڑ وچ سن اوہ کڑیاں ویاہیاں گئیاں سن پر میں خوش ساں جے میں اپنی تھوڑی عمر وچ صرف میٹرک توں بعد شادی کرن توں بچ گیا ۔

میری بیوی اک بہت نیک خاتون اے ۔اوہ ہر کسے دی گل نوں سچ سمجھدی تے جھوٹھ توں اوہنوں بڑی نفرت اے ۔فرض کرو مینوں پلس پھڑن آ جاوے تے میں گھر ہوواں تے اوہ بوہے تے جا کے ایہہ ہر گز نہیں آ کھ سکدی پئی میں گھر نہیں سگوں مینوں سختی نال آ کھے جے آپ اگے ہو کے حالات دا ساہمنا کر ۔

آل اولاد

کچی عمر وچ شادی نہ کر ن پاروں مینوں ایہہ شعور حاصل ہو گیا پئی گھٹ آمدنی وچ زندگی کیویں گزاری جا سکدی اے سو گھر دی رونق صرف دو بچے نیں ۔اک بیٹی تے اک بیٹا!دونویں ویاہے ورہے تے اپنی زندگی دی دوڑ وچ شامل نیں ۔بیٹی دے دو بچے نیں تے بیٹے دی اک بیٹی ۔

ہور دکھانت (صدمے)

گھر دے اک کمرے وچ دو بھین بھراواں دی اک تصویر پڑچھتی تے پئی ہوئی اے۔  بھین تے حیات اے پر بھرانوں ورہیاں پہلوں موت نے واج ماری تے اوہنے وینٹی لیٹر تے پئے پئے سانوں ساریاں نوں الوداع آکھ چھڈیا ۔مرن والا میرا بھتیجا فیصل سی اوہ ورہیاں توں اپنے نانکے رہندا سی ۔اوتھے ای پڑھدے پڑھدے نے آن کے میو ہسپتال وچ زندگی دی کھیڈ ہار دتی ۔اوہد امر جانا اوہدے ماں پیو واسطے کڈا وڈا صدمہ ہووے گا پر میرے لیے ایہہ مرگ وسرن والی نہیں ۔

ایس صدمے نوں بیان کر ن واسطے میرے کول اودوںلفظ ای مک گئے سن جدوں میں چھیکڑلی واری اوہدا مونہہ ویکھیا یاں نہیں ویکھیا ۔پر ایس صدمے نوں میں مضمون ’’کلے ہووے نہ وناں وے وچ لکڑی ‘‘دے سرناویں ہیٹھ لکھیا اے جیہڑا میری کتاب ’’مکھ مورتاں ‘‘وچ موجود اے ۔(۱)

میری ایس کتاب دا ناں اکرم شیخ ہوراں رکھیا سی تے ایس طرح ایہہ اک حساس دل دی ترجمانی اے ۔

’’چھٹی مک گئی سپاہیا تیری ‘‘(۲)

مکھ مورتاں دے توں شروع ہون والا مضمون وی فیصل دی یاد وچ اے پر ایہہ یاں جو کجھ وی میں اوہدی یاد وچ لکھیا بڑا تھوڑا اے کیوں جے ایہہ صدمے تے میرے جیون دے نال نال ودھدا جاندا اے ۔

فیصل دا دانا پانی مکنا تے ابے ہوراں دی موت توں بعد دی کہانی اے پر میں کئی واری سوچنا جے میرے بہادر باپ نے اپنے پتر نو ر محمد ’’میتھوں چھوٹا‘‘(۳)مکھ مورتاں صفحہ 133دی موت دا صدمہ تے جھل لیا ۔جے اوہنوں فیصل دی موت ویکھنی پیندی تے خورے اوہ بہادر خود کشی کر لیندا جے ابے دی عمر صدمے جرن جوگی نہیں سی تے ایتھے مینوں اپنا نانا یا د آئو ندا اے جیہنے اپنے پوتے دی موت ویکھی سی تے فیر محمد بوٹا دے مگر مگر آپ وی دنیا توں چلا گیا سی ۔ایہوں حال ابے دا ہوراں پر جیویں کہ میں اتے لکھیا اے اوہ آپ فیصل دی زندگی وچ فوت ہوئے سن تے اوہناں دی گھاٹ ہن وی ساڈے پورے خاندان نوں محسوس ہوندی اے ۔

فیصل دی موت دا دکھ اوہدے ماپیاں واسطے آپ مرجاون دے ورگا اے ۔تے ہوراں دی موت 2007ء وچ چڑھدے پنجاب والے سفر توں مگروں ہوئی سی تے مینوں یاد اے جے اودوں اوہ مرگ دی منجی تے پئے ہوئے سن تے ایس صدمے نوں میں ’’مکھ مورتاں ‘‘ دے صفحہ 154دے مضمون ’’اک گھٹ پانی ‘‘پانی وچ لکھیا اے ۔ (۴)

ابے دا ذکر کرن لگاں تے لفظ ہتھ نہیں آئوندے ۔میں جیہڑا بچپن توں حرفاں دی کھیڈ کھیڈ دا آ رہیاں میرے لئی ایہہ ہور وی اچرج گل اے ۔کئی دناں توں سوچ رہیاں پئی اوہ بندہ جیہڑا میرے ایس دنیا تے آئون دا بہانہ بنیا تے جیہدے نال نال بی بی نے اخیری ساہ تک وفا کر کے وکھائی کیہ گل اے کہ میرے کول اوہدی گل کرن لئی اکھر نہیں رہ گئے جے چار لفظ اکھٹے ہوندے نیں تے اکھاں دے بک وچوں پانی وانگوں نکل کے مٹی وچ گواچ جاندے نیں ۔اُکا اونویں جیویں ابا میرے ہتھاں وچو ں نکل کے دھرتی دی چادر تھلے جا ستا ۔

حوالہ جات

1۔            سلطان کھاروی ،مکھ مورتاں ،ریحان بلال پرنٹر ز،شاہ ابوالمعالی روڈ لاہور:2017ء ،ص:138

2۔            اوہی ،ص :145                      3۔            اوہی ،ص :133

4 ۔           اوہی ،ص :154

٭٭٭٭٭٭٭