اجوکا سماج تے سلطان کھاروی

منکھ تے سماج دا آپسی تعلق ڈھیڑ گوہڑا تے پرانا اے ۔منکھ سماج وچ اپنی ہو ند تے پہچان نوں سب توں وکھرا برقرار رکھن لئی کئی کم کر دا ہے ۔کدے ایہہ کم سماج لئی لائحے وند ہوندے نیں تے دوجے منکھ ایہناں توں لابھ چکدے نیں ۔منکھ کئی واری حیاتی گزار دے ہوئے اجیہے کم وی کر جا ندا اے جو اوس دی اپنی ذات تے سماج لئی لائحے وند نہیں ہوندے ۔ ایس دے سٹے اوس دی اپنی ذات تے سماج اتے بھیڑے پیندے نیں ،سٹے وجھوں سماج اندر کئی اوکڑاں تے برائیاں دا جنم ہو ندا اے ۔فیر ہو لی ہو لی سارا سماج اوکڑاں دا شکار ہو برائیاں دے کلاوے وچ آ جاندا اے ایہناں اوکڑاں تے برائیاں دا سدھے یا ان سدھے طور اتے منکھی وطیرے تے وی اثر پیندا اے ۔ شاعر کیوں جے سماج دا حساس ترین منکھ ہوندااے ایس لئی اوہ ایہناں دا اثرات نوں اپنی شاعری راہیں بیان کرن دا جتن کر دا اے ۔

سلطان کھاروی وی ایہناں کویاں وچوں اک کوی ہے جو سماجک گھٹناواں نوں اکھوں اوہلے نہیں کر دا۔ سگوں ان جھک ہو کے شعراں راہیں بیان کر کے نہ صرف لو کائی نوں ایہناںبارے جانکاری دیندا اے سگوں ایہناں خلاف لوکائی وچ نفرت پیدا کر ن دا جتن وی کر دا اے۔ آپ نے سماجک ،دھارمک ، راج نیتک توں وکھ جنہاں اوکڑاں تے برائیاں دا ذکر اپنی کوتا وچ کیتا اے ۔ اوس دا جائز ہ انج اے ۔

کسے وی دیس دی ترقی لئی اوتھے دی رج نیتک حالت دا چنگا ہونا بہوں چنگا جانیا جاندا اے۔ امن و امن دی صورت چنگی ہوون کارن سماج اندر ہر قسم دی ترقی ہووے گی ۔عدل و انصاف دی جے کر حالت ودھیا ہووے تاں اخلاقی برائیاں دا جنم نئیں ہووے گا ۔آرتھک حالت دا چنگا ہونا جتھے منکھتا دے سریر نوں متاثر کر دا اے اوتھے دیس دی امیری نوں وی وسدا اے ۔دولت دی اکو جیہی ونڈ نال منکھ تے سماج خوشحال ہوندے نیں پر جدوں اجوکے سماج ول جھات پائیے تاں ایہناں گناں دی گھاٹ ہر تھا ں وکھا لی ویندی اے ۔جے کر انج نہ ہو ندا تاں کوی ایہہ کدی وی نہ آ کھدا۔

آکھیدائے سلطان کسے مجبوری توں

ساڈا حاکم سدا لٹیرا رہندا اے

(۱)

حاکماں دا وطیرہ منکھتا دے خلاف ہو گیا اے ۔اوہ ہر بہانے لوکائی نوں تنگ کر ن دے منصوبے بناندے نیں ۔اپنے آپ نوں سخی آکھوان والیاں حیاتی دیاں چیزاں ایناں کو مہنگایاں کر دتیاں ہن کہ عام بندہ بھکامرن لگ پیا اے ۔

آخری برکی وی کھوہ لئی اے سخی سلطان نے

ویران ماڑے دا اوہ دستر خوان کر دا جا رہیا اے

(۲)

نوبت ایتھوں تائیں آن پڑی اے کہ جدوں کوئی لیڈر کسے ماڑے بندے نوں کوئی لوڑیندی شے دیندا اے تاں اپنی شہرت لئی فوٹو ضرور بنواندا اے ۔ایس طرح جتھے اوس دی مشہور ہو ندی اے اوتھے اخبار وی بہتا وکدا اے ۔نہ کدے لیڈر تے نہ اخبار والیاں ماڑے بندیاں دی عزت نفس دا خیال رکھیا اے ۔اوہناں نوں کیول سستی شہرت دی لوڑ ہو ندی اے ۔

ساڈی غربت کیش کرا کے کھاوے نہ

روکو! جے اخباراں وچ تصویراں دے

(۳)

غربت پاروں ہر کاما فاقہ کرن تے مجبور اے ۔ہاری نوں ہل چلا کے وی ڈھڈ بھر کے روٹی نہیں لبھدی ،مزدور گھٹ تنخواہ پاروں پٹ ریہا اے۔ہر آون والے سمے وچ راحت تے سکھ دی آس ہو ندی اے ۔ایس آس وچ کئی ورہے بیت گئے پر کرتی دی حالت نہیں بدلی۔

ہر ہاری دا چہرا پیلا روندے رہے مزدور

کئی کامل سلطان گزر گئے تے کئی دور عبوری

(۴)

پہلے زمانے وچ رواج سی کہ جدو ںکسے منکھ نال نا انصافی ہو ندی تاں اوس راجے دے محل باہر لٹک دی زنجیر ہلاندا ۔پر اجوکے سمے انصاف کرن والے عدل نہیں کر دے تے نہ ماڑے بندے دی فریاد سندے نیں ۔ایس لئی ماڑا بندہ کتھے جا کے فریاد کرے ؟

بے عدلاں دی وستی دے وچ واج کوئی سندا نہیں

میں سلطان دے محلاں دی ہن کیہ زنجیر ہلاواں روز

(۵)

زنجیر ہلانا یعنی انصاف دا ملنا بہوں اوکھا ہو گیا اے ۔کیوں جے انصاف کر ن والیاں دی نیت کھوٹی ہو گئی اے ۔ہن دے انصاف کر ن والیاں دی جرم کر ن والیا ں نال یا ری ہو گئی اے۔ اوہ ہن بے گناہے لوکاں نوں پھاہے لائی جا ندے نیں ۔

خورے کس منصور دی واری آوے یا سلطان

مفتی ملاں بہندے پھر دے نیں جلادا نال

(۶)

نوبت ایتھوں تک اپڑگئی اے کہ جرم کرن والیاں نوں انصاف کرن والے بری کر رہے نیں تے معمولی جیہے جرم کرن والے نوں سزا دتی جاندی اے ۔امیراں لئی قانون ہور تے ماڑے بندیاں لئی ہور۔

انسان دے قاتل منصف اپنے ہتھیں چھڈے

کیڑی مارن تے پر میری جند آ پھاہے لائی

(۷)

ایہہ لوک قانون دے راکھے ہو کے وی چور لٹیرے نیں ۔کیوں جے ایہہ آئے روز دستور وچ تبدیلی کر دے رہندے نیں ۔جدوں اینہاں نوں اپنے مفاد پورے ہوندے وکھا ئی نہ دیون تاں ایہہ قانون ای بدل دیندے نیں ۔

اوہو قانون دے راکھے لٹیرے چور وی اوہو

صرف تبدیل ہوندے آئے دن منشور ویکھے نیں

(۸)

ایتھوں تائیں کہ ہر حیلے بہانے ایہہ لوک اپنیاں نوں نوازے دے نیں ۔کیول آپ ای نہیں ایہناں دے ماتحت وی انھی پاون وچ کسے توں گھٹ نہیں ۔

عمراں وچ رعایت لبھی نوکریاں وچ وادھے دی

حاکم لٹ مچاون والے عملے ہندے ویکھے نیں

(۹)

ایہہ لوک جدی پشتی چور، لٹیرے تے غدار نیں ۔ایہناں دے وڈیریاں انگریزاں توں مراعات لین پاروں ایتھوں دے سورمیاں دی مخبری کیتی ۔پنجاب تے انگریزاں نوں راج دیوان تے پکا کروان وچ ایہناں غداراں دا وڈا ہتھ اے ۔اایہہ لوک اج وی انگریزاں دے وفادار نیں تے اوہناں نوں خش کرن لئی کجھ وی کر سکدے نیں ۔

لبھی اے غداری پاروں بھوئیں انہاں نوں ہوراں دی

پوری وستی دا اے مجرم اکو گھر دیواناں دا

(۱۰)

اسلام ہمسایاں دے حقاں اتے بہوں زور دیندا اے۔اج عام لوک تے ساڈے دھرمی آگو وی اپنے دھرم دے اپدیشاں دی پالنا نہیں کر دے ۔جے کر انج نہ ہو ندا تاں کوی انج کدی وی نہ آکھدا ۔

واعظ دی اشراق تہجد کدے قضا نہ ہوئی پر

دھر کے پیٹ تے پتھر سوندا اے ہمسایہ اوسے دا

(۱۱)

اج خوف دے عالم نے پورے سماج نوں اپنے کلاوے وچ لیا ہویا اے ۔دیس دیاں گلیاں ،سڑکاں تے باغ ویران نیں ،لٹ مار پاروں اج دا منکھ کسے تھاں وی اپنے آپ نوں محفوظ نہیں سمجھا دا ۔

سڑکاں اتے ڈر جیہا لگے باگاں وچ ویرانی ایں

تیرا گھر تے دور دی گل اے گلی وی کوئی نہیں رہن لئی

(۱۲)

ساریاں دے چہریاں اتے افسردگی ،پیلاہٹ تے خوف دا راج اے بے وساہی دی ہوا نے سوہنے پھلاں والے باغاں دی حالت وی بدل دتی اے ۔

کہو جیہی ایہ نیھری چلی پرت خزاں آ پہنچی اے

سرخ لباساں والے باگاں کالی وردی پہن لئی

(۱۳)

اجوکے سمے دا اک روگ اکلاپا وی ہے ۔اجوکا منکھ اپنی ذات دے خول وچ بند ہو کے رہ گیا ۔کسے دوجے دی خوشی غمی وچ شریک ہو نا دور دی گل اے ۔اوس کول اپنی ذات لئی وی ویلا نہیں ہے ۔بظاہر ہر ترقی کرن والے انسان نے اپنی حیاتی نوں منکھتا توں وکھ ہو کے اجاڑ بنا لیا اے ۔

زندگی نوں جیوندیاں شمشان کر دا جا رہیاے

ایہ ترقی اج دا انسان کردار جا رہیاے

(۱۴)

مکدی گل ایہہ کہ سلطان کھاروی ہو راں نے پنجابی غزل نوں دوجیاں زباناں دی غزل دے برابر کھڑا کر دتا اے ۔اوہدے دامن نوں سماجی ،معاشرتی ، معاشی تے سیاسی مضموناں نال بھر دتا اے ۔اوہناں غزلاں دا فطری حسن وی قائم رکھیا تے نظر اوس دی ڈونگھائی ،سادگی ، روانی تے کوملتا وچ کھب جا ندی اے تے حساس دلاں تے ذہین دماغاں نوں اپنے ول کھچ لیندی اے ۔ایہہ کھاروی ہو راں دا فن اے جیہڑا سچ اپنے اندر رکھدا اے ۔

حوالہ جات

1۔ولگن ،سلطان کھاروی ،لاہور ،گلشن ادب پبلی کیشنز 6،خیبر پارک ،2012ئ، ص16

2۔کرلاپ،سلطان کھاروی ،لاہور:انسٹی ٹیوٹ آف پنجابی لینگوئج اینڈ کلچر،1999ئ، ص79

3۔ولگن ،سلطان کھاروی ،ص32                            4۔اوہو،ص69                                         

5۔اوہو،ص92                                                          6۔کرلاپ ،سلطان کھاروی ،ص27                        

7۔اہو،ص99                                                                            8۔ولگن ،سلطان کھاروی ،ص53                           

9۔اوہو،ص،57                                                        10۔اوہو،ص149                                                   

11۔کرلاپ ،سلطان کھاروی ،ص48                       12۔اوہو،ص 86                                     

13۔اوہو،ص 86                                                      14۔اوہو،ص79