سلطان کھاروی دی پنجابی نظم نگاری

نظم توں مراد شعراں دا اوہ مجموعہ جیہدے وچ کوئی اک مرکزی خیال ہوندا اے ۔بہت زیادہ شعر ہون پاروں خیال دی درجہ بدرجہ بڑھوتری ظاہر کرن خاطر شعراں نوں وکھ وکھ حصیاں وچ ونڈ لیا جا ندا اے تاں جے نظم دے معنی تے مفہوم واضح ہو سکے ۔نظم وچ اکو خیال نوں سرنانواں بنایا جا ندا اے ۔ایس وچ شعراں دی گنتی دی کوئی حد مقرر نہیں ہو ندی ۔کیول خیال دی ایکتا نوں مکھ رکھیا جاندا اے ۔

ایس لئی سرنانویں دی کوئی پابندی نہیں ۔کسے وی سرنانویں اتے وچاراں دی سانجھ پائی جا سکدی اے ۔بھانویں اوس سر نانویں دا تعلق تاریخ نال ہووے یا ںجغرافیہ نال ،دینی ہووے یاں دنیاوی ،تہذیبی ہووے یاں ثقافتی ،سیاسی ہووے یاں دھرمی،قومی ہووے یاں انقلابی ،نواں ہووے یاں پرانا،علمی ہووے یا ں ادبی ہر پکھ تے دنیا دے ہر معاملے ،حیاتی دے ہر مسئلے تے کائنات دے ہر پکھ بارے نظم لکھی جا سکد ی اے ۔

موضوع وانگ نظم لئی کسے خاص بنتر ڈھنگ دی لوڑ نہیں ۔جیویں نظم لئی کوئی وی سرنانواں چنیا جا سکدا اے ۔ایسے طرح کوئی وی بنتر ڈھنگ اختیار کیتا جا سکدا اے ۔بھانویں روایتی طور تے نظم دیاں کجھ خاص خاص قسماں واسطے کجھ خاص بنتر ڈھنگ موجود نیں پر عام طور تے نظم واسطے کوئی خاص ہئیت مقرر نہیں کیتی گئی ۔ایس لئی جدوں سلطان کھاروی دیاں نظماں دا ویروا کرئیے تاں ساہنوں اوہناں دی شاعری وچ ہر قسم دیاں نظماں مل جاندیاں نیں ۔جس توں گویڑا لایا جا سکدا اے کہ سلطان کھاروی ہوری اُچ پدھر دے نظم گو کوی نیں کیوں جے اوہناں پابندنظماں توں وکھ آ زاد نظما ںتے نکیاں نظماں وی لکھیاں ہن ۔آپ دیاں نظماں دا موضوعاتی ویراوا انج اے ۔

کسے وی کوی دی ساہت اندر تھاں اوہدوں متھی جاندی اے جدوں پڑھن والا ایہہ محسوس کرے کہ کوتار اہیں اوہدے جذبیاں دا چترن کیتا گیا اے ۔سلطان کھاروی ایس پکھوں بہوں خوش قسمت کوی نیں کہ اوہناں اینیاں نظماں وچ حیاتی نال تعلق رکھن والے ہر پکھ نوں بیان کیتا اے ۔اوہناں دیاں نطماں وچ حقیقت پسندی دا وڈا پکھ شامل اے ۔اوہناں حیاتی دیاں حقیقتاں نوں بیان کر کے ساہنوں سدھی راہے پاون دا جتن کیتا اے ۔آکھدے نیں کہ کسے نال کدے وی مندا نہیں بولنا چاہدی دا ۔کیوں جے مندا بولن نال ساڈی شخصیت دا دوجے بندے اتے چنگا اثر نہیں پیندا ۔

اکھر نوں کوئی گالھ نی دیوو

گالھ تے ساڈا باطن ہویا

جولوکاں تے ظاہر ہو کے

ساڈا شیشہ بن جاندا اے

ساڈی صورت ہور طرحاں دی

ہور جہی ہو جاندی اے                                            (۱)

آکھیا جاندا اے کہ جدوں کوئی منکھ دھرتی اتے پیدا ہہو ندا اے تاں خوشی دا اظہار کیتا جاندا اے ۔اوہدے آون دی خوشی منائی جاندی اے ۔پر اسیں ایہہ گل بھل جاندے آں کہ پتہ نہیں اوہدی حیاتی ہے کہ وی نہیں پر اوس دا مرنا اک ازلی حقیقت اے جس توں مکھ نہیں موڑیا جا سکدا :

پہلا دن

اک وہم دا ناں اے

چھیکڑ لا اک وڈا سچ                              (۲)

منکھ بھانویں دنیا توں اکال چلا نا کر جاندا اے پر اوس دا وطیرہ تے گلاں کہا نیاں دی صورت کیول زندہ ای نہیں رہندیاں سگوں پیڑھی در پیڑھی چلدیاں ریندیاں نیں بالکل ایس طرح کی جیویں کمان چو ں نکلیا ہو یا تیر پرتدا نہیں ۔

تیری میری گل ہونی

جگ دی زبان توں

مڑ دے نہیں تیر کدے

چل کے کمان توں

پائو نے فیر کیرنے

چھناں دیاں پانیاں

لمیاں کہانیاں                                            (۳)

ساہنوں ہمیشہ جیون وچ کامیابی لئی سمے توں لابھ چکنا چاہی دا اے ۔کدے وی سمے دے الٹ نہیں چلنا چاہی دا ۔کیوں جے ایہہ ازلی گل اے کہ جیہڑا بندا ہوا دے مخالف چلدا اے اوہ ہمیش ناکام ای رہندا اے ۔

جیون

کویں بتائو ندے او پئے ؟

واء دا رخ وی ویکھ لیا جے

پٹھے پاسے ڈورن نال تے

کدی بھنیری چلدی نہیں

ازلی گل اے

کل دی نہیں                             (۴)

ایہہ وی سچ اے کہ سماں بدلن نال منکھی ویہار تے قدراں وچ بدلا وی آیا اے ۔اج لوک کیول ظاہری پکھ ای ویکھدے نیں ۔کسے وی گل دی تہہ تائیں کوئی نہیں اپڑ دا ۔انج ای ہر پاسے جھوٹ دا راج اے ۔سچ دی کوئی قدر نہیں کر دا ۔

اک دغے دے

بے شمار ای گاہک پیدا ہو گئے

پر وچارے سچ دی

بولی کسے نے لائی نہ

ایہ شے کسے نوں بھائی نہ

جد کسے نہ ویکھیا

جد کسے نہ پچھیا

جد کسے نہ سوچیا

جد کسے نہ گولیا

تے انت نوں اوہ ہر گیا

سچ تھاں تے مر گیا                                                 (۵)

ماں دا پیار جگ وچ اک انمول حقیقت ہے ۔جس دا کوئی متبادل نہیں ۔ایس پیار دے پاروں بندہ دوزخ وی بھل جاندا اے ۔

جنت ماں دے

پیریں اے تے تینوں کیہ؟

ممتا جیوے

دوزخ دا ڈر مینوں کیہ؟                                           (۶)

اوہ بال بہوں بدقسمت ہوندے نیں جہناں دے سر اتے ماں دے پیار دی چھاں نہیں ہو ندی ۔بھانویں اجکل من پر چاوے دے کئی سادھن آ گئے نیں ،پر ماں دے پیار دا کوئی متبادل نہیں ،منکھ سمے دے نال نال بانے بدلدا اے ۔رشتے بدلدا اے پر ماں دے موہ دا نگھ اوس نوں کتے وی پراپت نہیں ہو ندا،

سچ نیاں دا

گوڑھی چھاں دا کال پیا اے

ویلے نے جوجھوٹھ گھڑے نیں

جہناں دے سر بخت ہر ے نیں

پا کے چٹے لیڑے کاواں

بدل لیا اپنا سرناواں

ساڈا حال احوال اے اوہو

با ل جنہاں دے سر نہیں ماواں

بھلے ہوئے نیں شبد ای ماں دا

گوڑھی چھاں دا کال پیا اے                     (۷)

حیاتی دی سب توں وڈی حقیقت ایہہ ہے کہ جدوں بندہ دو عملی کرن توں انکار ی ہوندا اے تاں لوک ،اوس توں دور ہونا شروع ہو جاندے نیں ۔کئی وار انج ہوندا اے کہ کوی کوتا وچ مبالغہ آرائی تو ںکم نہیں لیندا تے فیر اوہ کجھ وی نہیں لکھ سکدا ۔

ہاں نادم ،اوہ جوہ میری نہیں

میں ہاں کنڈیالی دھرتی دا

اک اگاں والی دھرتی دا

دو عملی توں انکاری ہاں

میں گیت لکھن تو ں عار ی ہاں

میں گیت لکھن توں عاری ہاں                                 (۸)

حیاتی وچ ساہنوں کئی وار اجیہے لوکاں نال واہ پیندا اے ،جو آکھن تے منکھتالئی لائحے وند ہو ندے نیں ،پر اصلیت اوہدوں سامنے آندی اے جدوں اوہناں نال واہ پوے ۔

کانے نوں جے بُور وی لگے

پھل نہیں دیندا                          (۹)

انسان اک دوجے نال اپنے مفاد تے کار ویہار پاروں جڑیا ہویا اے ۔ایس دی مثال نظر دی عینک تے محبوب نال دتی جا سکدی اے کہ جدوں اوہ کول نہیں ہوندے تاں ہر پاسے ہنیرا وکھالی دیندا ہے ۔

یار نظر دی عینک وانگوں

نہ ہووے تے نھیرا                  (۱۰)

سمے دی تبدیلی ہتھوں تنگ آ ئے لوک اپنے حقاں یا قابض لوکاں دے ویہار نوں بدلن دا جتن کر دے نیں ،پر اوہناں دی اک نئیں چلدی ۔

گنگو ،بھاگو ،للو ،پنجو

ویلے بدلن ہار

نبضاں اتے قابض نیں

ایہ بھلکاں دے سردار                              (۱۱)

جدوں ایہناں کٹھور دلے لوکاں نوں اپنی حاکمی دا خطرہ پیدا ہو ندا اے تاں اوہ دھارمک روپ دھار کے سامنے آندے نیں تے لوکائی نوں ربی آیتاں سناندے نیں ۔

چڑیاں نوں مل جاندا چوگا

بندا نہیں پر اینے چوگا

ویلے نے انج ماری ڈنڈی

واسا اے مویاں دی منڈی

لولھے بال تے

لنگڑے بندے

انھے ،بولے ،گنگے ،تھتھے ،ماڑے

مندے

ایتھے کیہ کیہ ہو گئے دھندے

کوکاں دیندے پئے انسان

کالیاں راتاں

لال طوفان

یاد کر ائوندے اک بیان

فبای الا ربکما تکذبن                               (۱۲)

کوی ایہو جہے ماحول دے خلاف بغاوت کرن دا درس دیندا اے کیوں جے حاکم آرام نال کرتی نوں حق دیو ن لئی تیار نہیں ۔آکھدے نیں

کوئی مارو ایسا للکرا اک وستی جاگے

اس نیند ر والے کوڑ نوں

کوئی جاگ تیاگے                                    (۱۳)

فیر اک ویلا اوہ وی آواے گا جدوں ہر ماں باغی جمے گی تے فیر ہمیش ظلم نال اٹ کھڑکا لگا رہوے گا ۔

جے منگاں گے حق تے بغاو ت بنے گی

پر اوڑک کنک چوں رواڑی چھنے گی

فریقاں چ اک دن ایسی ٹھنے گی

کہ ہر اک ماں ایتھے باٖغی جنے گی

ہمیشہ ظلم تھیں عدوات رہوے گی

بغاوت اے ساڈی بغاوت رہے گی                            (۱۴)

کوی اک سچا دیس بھگت وی ہے ۔اوہ دھرتی نال پیار کر دا اے تے ایس نال پیار کرن دا آکھدا اے ۔اوہ مویاں نالوں جیوندیاں نال پیار تے تعاون کرن تے زور دیندا اے ۔

اپنی مٹی نوں وڈیا ئو

ساری دھرت بہشت بنائو

مویاں نوں نہبوچھن چڑھائو

جیوندے نوں وی بنے لائو

ایتھے سچے خاب وکھائو

ساڈی دھرت بہشت بنائو

آئو سچی راہ تے آئو

جاگو آپ تے جگ جگائو

اپنی مٹی نوں وڈیائو                (۱۵)

ایسے پیار پاروں اوہناں اپنی دھرتی دیاں رتاں ،شہراں تے منکھی سوچاں دا چترن کیتا اے ۔آکھدے نیں کہ بہار سمے دھرتی پھلاں نال بھر جاندی اے ۔

آ گئی پرت بہار

کلیاں سیس گند اے مڑ کے

نہاتے پھل تریل

کھارے چڑ ھ دے ،چھند کھیڈ دے

گٹا کتے رویل

پورن ماشی راتے ،رات

 آدتا تاج کھلار

آ گئی پرت بہار وے ماہی                        (۱۶)

اپنے دیس وچ آرتھک وتھ پاروں سماج وچ ترقی وی دوہرے معیار دی ہوندی اے ۔ امیر لوکاں دے رہن لئی جتھے اوہناں دے مکان محل ورگے ہوندے نیں اوتھے حیاتی نوں سوکھا بناون لئی سرکار ہر طرح دیاں سہولتاں اوہناں نوں فراہم کر دی اے ۔جد کہ ماڑے بندیاں دے علاقیاں کوئی ترقیاتی کم نہیں ہوندا۔

کھلیاں سڑکیاں باغ بغیچہ

 

رنگا رنگی رنگ بہار

 

لوکی سب تصویراں ورگے

 

کاراں دی اے مارومار

 

پھلاں جہے معصوم نیں چہرے

 

دھرتی تے نہ ٹکدے پیر

 

دنیا اوہناں دے لئی جنت

 

کر دے پھر دے نیں اوہ سیر

 

دوجے پاسے تنگ محلے

 

گلی گلی دے اندر نھیر

 

روکے پئی بدبو نہ آوو!

 

ڈھیر غلاظت دے نیں ڈھیر

(۱۷)

’’پیاسے کاں ‘‘والی کہانی دا چترن ویکھو

کل ’’پیاسا کوا ‘‘چیتے کر کے

مینوں ہاسا آیا

نالے دل گھبرایا

کاں نے کنی ہمت کیتی

اڈیا مقصد پایا

اوہ پانی دا تریہایا                    (۱۸)

کسے منکھ دی موت اتے دوجے لوکاں دے وچاراں دا چترن پڑھو ۔

میں مویا تے

ایہ کیہ ہو یا ؟

سوچیں پئے گئے کل

کر کے دیوے گل

کوئی کہندا

اس نوں روہڑیئے

اس بھوگی آتش زندگی

اج کیتی اوڑک کنڈ                   (۱۹)

وچھوڑا یاں جدائی رومانوی کوتا دا اگھڑواں وشا ہے ۔غزل ہووے یا نظم کویاں رج کے ایس دے منکھی سوچ اتے پین والے تتاں نوں بیان کیتا اے ۔کیوں جے وچھوڑے والی حالت منکھ توں اپنی حیاتی وچ کدے نہ کدے بھوگنی پیندی اے ۔کدی محبو ب دے وچھڑن دی صورت وچ کدی اپنے کسے سکے دی اکال چلانا یا ں بہوں دور جاون دی صورت وچ ۔سلطان کھاروی ہوراں وی ایس کیفیت نوں اپنیاں نظماں وچ بیان کیتا اے ۔آکھدے نیں کہ محبوب دے وچھڑن پچھوں شام دا ویلا گزارنا بہوں اوکھا ہو جا ندا اے ۔

ڈارو ڈاری اُڑن پرندے

 

شام پوے گھر مڑن پرندے

 

یاد پروہنی آوے شامیں

 

تسے نین ورھاوے شامیں

 

سورج وی گھر جاوے شامیں

 

دل چوکھا گھبراوے شامیں

(۲۰)

ایہہ ہویا پردیسی باجھوں

دور وسدے پردیسی دا پیار میتھوں وسار نہیں ہوندا ۔جد گھر مڑدیاں کونجاں دی ڈار نظریں آئوندی اے تاں من اندر ہول اٹھد ے نیں تے اندروں ہو ک نکل دی اے کہ مڑ آ ، بہاراں آ گئیاں نیں ۔

دور کتے پردیس وسیندے

پیار دے بھلن ہار

کونجاں مڑیاں و ل وطن دے

فیر بنا کے ڈار

کیہڑا قاصد ٹوراں

جا کے آکھے جومن ٹھار

آ گئی پرت بہار وے ماہی

آ گئی پرت بہار                       (۲۱)

ماہی باجھوں سارا سنسار نھیر وکھالی دیندا اے ۔

یار نظر دی عینک وانگوں

نہ ہووے تے نھیر!                  (۲۲)

وچھوڑے دی حالت وچ منکھ اپنے آپ نوں بد قسمت سمجھدا اے ۔اوس دا چین قرار لٹیا جاندا اے ۔رات اوکھی لنگھدی اے ۔کوئل دی واج من اتے سٹاں مار دی اے تے من کونج وانگوں کر لاوندا اے ۔

جھاڑ لئے نیں صبر دے پلے

میری جان نکاری

کیہ کھٹیا ؟کیہ وٹیا،بن کے

میں اک پریم پجاری

یار وفا نہ جانے سکھیو

قسمت بازی ہاری

چین قرار گواچ گیا

نہ رین گزاری جاوے

کوئل کوکے تے من پھوکے

کونج پئی کر لاوے                                  (۲۳)

اوس اگے واگاں موڑن دا ترلا پایا جاندا اے ۔تے آکھیا جاندا اے کہ مینوں تیری باجھوں کسے ہور شے لوڑ نہیں ۔

وطناں نوں واگاں موڑ وے

آ جا کے تیری تھوڑ وے !

میری نہیں دوجی لوڑ وے !

کر نا ایں کاہنوں دیریاں ؟

آ جا اڈیکاں تیریاں !                 (۲۴)

مہاراں موڑن دا ایس لئی آکھیا جاندا اے کہ ہجر دا رکھ انبر نالوں وی اچا محسوس ہوندا ، جیون بہوں اوکھا ہو یا وکھالی دیندا اے ۔پیار کرن والے دلاں وچکار وچھوڑے دی کندھ ہوندی اے ۔

انبر نالوں اچا جا پے

ایہ ہجراں دا رکھ

ایہدے پتے پتے اتے

پا فراقی ویس

اوہو جوہ اے بیٹھی ہوئی

جہداں ناں پردیس

کالے پانی پندھ

دو دلاں دے وچ وچالے

اک وچھوڑا کندھ                     (۲۵)

سکے پتے وانگ ڈولدے تے ماہی نوں یاد کر دے ہوئے برا حال ہو گیا اے ۔کوئی تسلی نہیں دیندا ۔ایس برہادا کوئی علاج ہے کہ ماہی مل جاوے ۔

پتے وانگوں ڈولی جاواں

ایہ ہویا پردیسی باجھوں

ٹریا مار ہجر دی کانی

پلے کیہ اے یاد نشانی

پچھے نہ کوئی حال برا اے

ساہواں دا جنجال برا اے

دسن والی گل کوئی نہیں

اس برہا دا کل کوئی نہیں

ملیاں باجھوں حل کوئی نہیں

جو ہویا پردیسی باجھوں                          (۲۶)

ویلایاں راج کوئی وی ہووے کوی لوک دھرتی اتے واپرن والیاں ساریاں گھٹناواں نوں ڈونگھی نظر نال ویکھدے نیں ۔اوہ سماج تے منکھ دی حیاتی اتے پین والے اینہاں دے اثرات توں کیول جانو ای نہیں ہوندے سگوں ایہناں دے چنگے یاں ماڑے پکھاں بارے لوکائی نال وچاراں دی سانجھ پا کے اوہناں نوں جا گروپ وی کر دے نیں ۔سماج اندر کھلری آپا دھاپی پاروں اج ہر منکھ پریشان ہے ۔اوس نوں جیون اوکھا ہویا جاپدا ہے تے اوہ اپنی حیاتی دے ایہناں دکھاں نوں دور کر نے والے رب نوں انج ونگار دا ہے ۔

بابا!ساڈی نم و چاری

پتا پتا ہوئی

اک دانے توں پیدا ہو کے

کتے ہنجو روئی

پالے وچ پھلہری ہویا

ایہدی چھاں دا چھا تا

کتھے ساڈا داتا ؟      (۲۷)

سماج وچ پئی آپا دھاپی سخراں اتے اپڑی ہوئی اے ۔ایس نے سماج نوں آرتھک تے دھارمک وتھاں وچ ونڈا دتا اے ۔جہناں لوکاں ایہہ کم کیتا اوہ بہت ظالم نیں تے اوہ ہن وی جتن کر دے ہن کہ قوم اکھٹی نہ ہووے ۔

کتھوں بھکھ ملی اے خورے

ظلمی شیر بگھیلے نوں

میل کسے دا ہون نہیں دیندا

کھا گیا سا رے میلے نوں

نفرت عربی عجمی دی تے

یا پھر کالے بگے دی

جدن تیکر باقی رہے گی

پیار دے راہی ٹھگے گی                         (۲۸)

ہن کیہو جیا ویلا آ گیا اے کہ جیون وچ پیرو پیرپہرے لگے ہوئے نیں ۔ادھر رات جدوں پیڑ اٹھدی ہے تے ہنجواں دا مینہ وسنا شروع ہو جاندا اے ۔

تو تیا من موتیا

کیہ ویلے آئے

ڈاراں تے بے ڈرایاں

آ پہرے لائے

ادھی راتیں ٹٹدے

جد تا روتا رے

رانی ہا ر آ گند دے

فر نیر وچارے                         (۲۹)

ویری حیاتی دا جرمانہ منگدے نیں ۔ظالماں حیاتی ڈاڈھی تنگ کیتی ہے تے ہرپا سے اوکڑاں وکھالی دیندیاں ہن ۔

جیون دا جرمانہ منگن

پیر پیر تے جگے

ہو گئے کالے بگے

پچھے ہو کے بھر دے

اگاں ہوروی اگے

ہو گئے کالے بگے                  (۳۰)

ایہہ لوک لوکائی دا حق ماری جاندے نیں ۔لوبھ تیطمع وچ انھے ہوئے اپنا گھر بھری جاندے نیں ۔لوکائی دا جیون تنگ کر کے تے حق کھو کے وی ایہناں دارج نہیں ہوندا ۔

دیہ دی مٹی پٹی جاون

ایہناں دا پر رج نہیں ہو ندا

کھوہ کھاون

کوئی چج نہیں ہوندا

لوبھ طمع دا حج نہیں ہوندا

ساڈا مرن تماشا ہو یا

الاں دا پر کہڑا مویا؟                               (۳۱)

ایہناں لوکاں دے وطیرے پاروں عدل سماج وچوں مک گیا اے ۔ماڑیاں اتے ناجائز پرچے ہو رہے نیں تے پاپی پلس سچے بندیاں کولوں وی انصاف دے پیسے منگدی اے ۔ بمب دھماکے ہو رہے نیں تے دھرتی نوں دھرم دے ناں اتے ونڈیا جا رہیا اے ۔

بے عدلی دے لمے چرچے

ماڑیا ں اتے ہوندے پرچے

پاپی پلساں منگن خرچے

تھاں تھاں اتے پیندے ڈاکے

ویکھ لیا کر!

دین دھرم دے ناں دے قصے

دھرتی ہو گئی کنے حصے                     (۳۲)

لیڈر ساہنوں آزادی دی مبارک باد دیندے نیں ،پر ایہہ جھوٹھے نیں ۔اوہ تبدیلی دی  گل کر دے نیں ۔پر اج تائیں تبدیلی آ ئی نہیں ۔

جنا وڈا جھوٹھ کسے دا

اونا وڈا لیڈر اوہو                     (۳۳)

نویں نعرے سن سن اک گئے آں ،سب کجھ اگے وانگ ای اے۔تبدیلی اوس دن شروع ہووے گی جس دن دلا تے جگے ورگا کوئی دھرتی ماں دا پت جمے گا۔

ساڈے دن تبدیل نہیں ہونے ؟

اگے وانگوں چوریاں ڈاکے

نت سیاپے عجب دھماکے

کاہدا شور؟مبارک کاہدی !

اس دن عید مبارک ہوسی

جس دن ’’دُلا‘‘ ،’’جگا ‘‘جمے

باقی سارے ڈھنگ نکمے        (۳۴)

آکھن نوں اسیس آزاد آں پر ساڈیاں سوچاں اتے پہرے لاہ کے ساہنوں ذہنی طور تے غلام بنا دتا گیا ۔ساڈے لیکھاں وچ رات دی کالک لکھ دتی اے۔

ساڈے پچھے پچھے آئی

ویرن کالی رات

ساڈے لیکھ دا لیکھالکھیا

کہڑی قلم دوات؟

ساڈے سر اک دھبا ہے کہ

ہو گئے آں آزاد

اوہو سولی اوہو پھانسی

اوویں دے جلاد

ساڈیاں سوچاں اتے پہرے

ساڈے ذہن غلام                       (۳۵)

سماجک برائیاں سماج نوں گھن وانگ کھارہیاں نیں ۔ایہناں برائیاں نے آپس پیار مکا دتیاں اے ۔

ایہ حرص بھری ہوئی دھرت نوں

کیہ دیمک لگی

سبھ لے گئی ککھ پیار دے

جو نھیری وگی                        (۳۶)

ایس نھیری پاروں سفنے مر دے جا رہے نیں ۔سمجھ نہیں آندی کہ لوراں لئی کتھے جائیے ؟ ماتم کر دی تے وین الاندی واء ہر نویں دن نال اوکھیائی دا سنیہا لے کے آندی اے ۔

قاتل واء اے ماتم کر دی

وین الاندی جاوے

اک ان ڈٹھے ویلے دی پر

لوڑ ستاندی جاوے

کہڑے دفتر عرضی پاواں ؟

ماڑے ہر دے جاندے

پنجواں موسم آئوندا نہیں تے

سفنے مر دے جاندے                              (۳۷)

ہر پاسے جھوٹ دا راج شروع ہو گیا اے ۔سچے فرد دی سماج اندرنہ کوئی قدر کرداے تے نہ اوس نوں عزت دیون لئی تیار اے ۔

پھلاں وچوں مر گئی واشنا

اج راہوں کل کنڈیار

ہن پرھیا جھوٹھ جتاوندی

ہاں رلدا ہے سچیار                  (۳۸)

دنیا منکھتا نال بھری پئی اے پر کوئی دکھ دا سانجھی وکھالی نہیں دیندا ۔

اس دنیا دے

چڑیا گھر وچ

پھر پھر پھا وا ہویا

بڑے جنور درندے ویکھے

پر کوئی بندہ لبھا نہ                                 (۳۹)

اج جدوں جھوٹھاں دا ٹولارل گیا ہووے فیر اکلے سچے بندے دی کیہ وقعت رہ جاندی اے ۔

اوہدا جھوٹھ گواہاں نال

تے میرا سچ سی کلا

سوچ لوو!

پھر ہو سکدا سی

کہدا بھار اپلا                           (۴۰)

ایہناں ساریاں برائیاں دا کس کولوں پچھیے کیوں جے کرسی اتے بٹھین والے ساڈے کسے وی سوال دا جواب نہیں دیند ے۔

کالی رات سراں تے کیوں اے ؟

پچھو ،دسو!

اوہناں کولوں

جہڑے کرسی اتے بیٹھے

مٹی رلدے سارے لوکی

چارے کوٹ

سوال بنے نیں                          (۴۱)

لیڈراں نوں چھڈ اج دیاں اخباروی احساس مروت توں خالی وکھالی دیندے نیں ۔ چور چکاری ،خود کشیاں ،پلس ہتھوں بے عزتی دیاں کہانیاں ،ناانصافی دا رونا تے بے مقصد گلاں تہانوں پڑھن نوں ملن گئیاں پر منکھتا دیاں اوکڑاں تے اوہناں دے حل دی کوئی گل پڑھن نوں نہیں ملے گی ۔

تیری میری گل کوئی نہیں

ہنجواں دا تے حل کوئی نہیں

نعرے نیں ،احساس کوئی نہیں

خبراں نیں پر خاص کوئی نہیں                               (۴۲)

کوی بڑے دکھ نال آکھدا اے کہ پنچھی سارے آزادی نال اڈدے تے اپنا جیون گزار دے نیں ۔کیہ بندہ ایہناں چڑی کاواں توں وی بھیڑا اے کہ اوہ اپنی مرضی نال اپنا جیون جی نہیں سکدا ۔کیہ ایہہ عقل دی گھاٹ دا سٹا اے تاں بھیڑی سوچ دا ؟

فیر کیوں پھر

توں میں دوویں

اپنا جیون جی نہیں سکدے

اک تھاں پانی پی نہیں سکدے

نفرت ،ویر ،کرودھ

کدوں تک ؟

اپنی مرضی کر دا  رہے گا

بندہ ڈر دا مر دا  رہے گا

کیہ چڑیاں تے کاں کبوتر

ساڈے نالوں افضل ہے نیں ؟

نہیں تے عقل غلامی ہے کوئی

یاں فر

سوچ خنامی ہے کوئی                             (۴۳)

ایس تھاں تے اپڑ کے کوی دی سوچ باغی ہو جا ندی اے ۔اوہ لوکائی نوں برائیاں دے خلاف جاگن دی للکر مار دا ہے ۔

کوئی مارو ایسا للکر ا کہ وستی جاگے

اس نیندر والے کوڑ نوں

کوئی جاگ تیا گے                   (۴۴)

غفلت دی نیندر چھڈ دیو ،ہو ش کرو ،ظالم نوں ہو ر کھل نہ دیو

نیندر ماریو !اٹھو جاگو

چھڈ و ایہے سون تیاگو

باندر ہتھ نہ ڈوٹی دیوو

بانگ دیوو!اوئے کوئی دیوو!                  (۴۵)

لیڈر مفا دپر ست نیں ۔اوہ تہاڈے دکھ نہیں جاندے ۔ایس لئی اے لوکو! اپنی سوچ نوں بدل لووتے اپنی ہک دے روز تے اپنے دشمن نوں روکو۔

اوہ تے کر دے

الو سیدھا

پائوندے گدھا

خشیاں مانن

اوہ کیہ جانن؟

دکھ تہاڈے

بھکھے لوکو

آپے سوچ دا قبلہ بدلو

آپے دشمن نوں ہن روکو!                        (۴۶)

مجبور ہو یا کوی اپنی عرض پر سدھ صوفی کوی بابا فریدؒ دی بارگا ہ وچ انج پیش کر دا اے ۔

سن پاک پتن دیا والیا!

کیہ سویا ساڈا حال ؟

جان سفنے گئے گواچ تے

پھر نینداں پائی دھمال

کیہ اگے پچھے سوچئیے

جاں مندے ہو گئے حال

کیہ منزل ٹیشی بھا لیے ؟

ہے پیڑاں وچ زوال                 (۴۷)

سلطان کھاروی ہوراں ات سوہنے ڈھنگ نال اپنیاں نظما ں نوں سوہنیا ں تشبیہاں نال شنگار یا اے ۔۔ایہہ تشبیہاں اوہناں اپنی رہتل توں لئیاں نیں ۔جس پاروں ساہنوں کیول کوی دی دھرتی نال جڑت دا پتہ لگدا اے ۔

کہڑے دیس نوں چھٹی پاواں ؟

پتے وانگوں ڈولی جانواں                       (۴۸(

گیند ،گھا

تے تیویں تنے

دبن دے نال ابھر دے

لفظ بغاوت اگر دے                                  (۴۹)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔

تارے لیکھ دی مٹھوں کِر دے

کن من کنیاں وانگوں                                               (۵۰)

پُٹھے پاسے دوڑن نال تے

کدی بھنبیری چلدی نہیں                          (۵۱)

کوی نے نظماں وچ اکھاناں دی ورتوں کر کے کیول سیانف دا ثبوت ای نہیں دتا سگوں کوتا اندر گہرائی وچ پیدا کیتی اے ۔اینی گل نوں ڈھکویں ڈھنگ وچ پیش کر کے اچ کوٹی کوی ہوون دا ثبوت دتا اے ۔کجھ مثالاں پیش خدمت نیں ۔

کوئی دن ایہ ساری کہانی رہوے گی

کہ پانی چ انجے مدھانی رہوے گی ؟                      (۵۲)

تلی تے سرہوں پھر جما ویکھنے آں

کہ پرکھے چ کاہدی وفا ویکھنے آں ؟                     (۵۳)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔

پر عقبے کس ڈٹھی اے ؟

ایہ دنیا ڈھیر مٹھی اے                                                             (۵۴)

کوی کول ویہشال شبد بھنڈار وی ہے ۔اوہ شبداں دی ورتوں اپنی سوچ مطابق کرن دا فن جاندے نیں ۔اوہناں کئی شعراں وچ اکو شبد نوں وکھو وکھ معنیاں وچ ورت کے کیول اچے فنکار ہوون د اثبوت ہی نہیں دتا سگوں نظماں وچ اجیہا ڈھنگ ورتن نال کوتا دی خوبصورتی وچ وادھا کیتا اے ۔۔کجھ مثالاں انج نیں ۔

 

چلی دور پرواز تخیلاں دی مینوں کربلا فیر وکھا رہی اے

اج دس نوں دس اوہ یاد آئی جہڑی دس کے حال لکھا رہی اے

 

(۵۵)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

 

صغریٰ بھل ہوئی تینوں بھل گئے آں ساڈے وانگ نہ سانوں بھلا دیویں

بوہے کھولدی رہیں جھاڑو دیوندی رہیں کتے گھریں نہ جنڈے لا دیویں

 

(۵۶)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

 

تپ تپ کے چڑھی اے تپ اوہنوں صغریٰ نال پئی تاپ دے تپدی اے

دھپ لگی اے قہر دی اگ وانگوں لو جاپدی جیبھ پئی سپ دی اے

 

(۵۷)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

 

تپ تپ کے چڑھی اے تپ اوہنوں صغریٰ نال پئی تاپ دے تپدی اے

دھپ لگی اے قبر دی اگ وانگوں لو جاپدی جیبھ پئی سپ دی اے

 

(۵۷)

 

 

میرے حال دا یار کیہ حال کیتا حال حال جے کراں تے کیہ ہووے ؟

میرے حال تے رونا اے اک پاسے میرے حال تے کوئی وی ہسدا نہیں

 

(۵۸)

سلطان کھاروی دیاں نظماں وچ سنگیت دا پکھ وی قاری دا دھیان اپنے ول کھچ دا ہے ۔ آسان تے رواں شبداں وچ لکھیاں نظماں نوں پڑھدے،اک تاں دھیان آپ مہارے کسے گیت دے سنگیت ول چلا جا ندا اے ۔فیر پڑھد ے ہوئے انج جایدا اے کہ اسیں پڑھ نہیں کوئی کوتا گا رہے آں ۔

سن نی بھٹھی والیے !

تیرا بلدا رہوے پرال

میرے پلّے دے وچ دانے

تری کراہی ریت

توں ایں میری لوڑ برابر

میں آں تیر ا بھیت

بدل وانگوں وس پویں تے

پیپچے دل دا کھیت

میرا جیون جوگیا جاوے

تیریاں نظراں نال

سن نی بھٹھی والیے !

تیرا بلدا رہوے پرال                                (۵۹)

سلطان کھاروی دیاں نظماں وچ حمدیہ رنگ وی ملدا اے ۔آکھدے نیں کہ رب نے دھنک توں رنگ لے کے تتلیاں بنائیاں تے دھرت نوں سوہنے رنگ نال سجایا ۔

دھنک دے رنگ لے لے کے

بنائیاں تتلیاں قادر

تے رنگی دھرت دی چادر                      (۶۰)

لیکھ دا انت اوہناں ولوں منگی ایس دعا اتے کہ اے نبی ﷺ محترم میرے حال اتے نظر کرم کروتاں جے میں وی مدینہ اوہدیاں گلیاں ویکھاں سبز گنبد تے جالیاں ویکھاں ،میں اوگناں تھیں چور آں میری ڈبدی بیٹری بنے لائو۔

چلے جے مدنی واکدی

پورے جے ہوون چاکدی

دیوے مقدرو اء کدی

ویکھاں مدینہ جا کدی

اکھاں دی جھولی بھر لواں

مدنی نظارا کر لواں

اوہ سبز گنبد جالیاں

گلیاں اوہ تلیاں والیاں

جتھے سی زلفاں کالیاں

جھکیاں کجھوروں ڈالیاں

جھکیا حنانا ویکھ  لاں

تیرا زمانہ ویکھ لاں

طیبہ منارا نور دا

پینڈا اے بھاویں دور دا

میرا خطا تھیں چور دا

پتن نوں ٹھلے پور دا

بیڑا بچائو یا نبی ؐ !

کنڈھے تے لائو یا نبیؐ !                          (۶۱)

٭٭٭٭٭٭٭

 

حوالہ جات

1۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،لاہور:گلشن ادب 6،خیبر پارک سنت نگر،2017ء ،ص63

2۔ہن ،سلطان کھاروی ،لاہور:گلشن ادب 6،خیبر پارک سنت نگر،2021ئ،ص24

3۔واچھڑ ،سلطان کھاروی ،لاہور:بزم مولا شاہ 41چوہان روڑ،2009ئ،ص153

4۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص69                          5۔واچھڑ،سلطان کھاروی ،ص141

6۔ہن ،سلطان کھاروی ص35                  7۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص 64

8۔واچھڑ ،سلطان کھاروی ،ص80                          9۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص23

10۔اوہو،ص23                                                       11۔          اوہو، ص35

12۔واچھڑ ،سلطان کھاروی ،ص 130   13۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص118

14۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص44                              15۔اوہو ،ص 66

16۔واچھڑ ، سلطان کھاروی، ص 34                     17۔اوہو،88

18۔اوہو،ص93                                                       19۔اوہو ،ص 101

20۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص38        21۔واچھر،سلطان کھاروی ،ص35

22۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص23                              23۔واچھڑ ،سلطان کھاروی ،ص75

24۔          پونیاں، سلطان کھاروی،ص120             25۔          اوہو، ص39

26۔          واچھڑ، سلطان کھاروی، ص 30            27۔          پونیاں، سلطان کھاروی، ص18

28۔          اوہو، ص42                                                            29۔          پونیاں، سلطان کھاروی، ص29

30۔          اوہو، ص 71                                                           31۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص29

32۔اوہو،ص71                                                       33۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص25

34۔پونیاں سلطان کھاروی ،ص56                         35۔واچھڑ ،سلطان کھاروی ،ص 108

36۔ہن سلطان کھاروی ،ص118                            37۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص32

38۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص117                           39۔اوہو،ص33

40۔اوہو،ص39                                                       41۔          ہن، سلطان کھاروی، ص 118

42۔          پونیاں، سلطان کھاروی، ص58              43۔اوہو ،ص50

44۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص 118          45۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص 58

46۔واچھر ،سلطان کھاروی ،ص67                       47۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص120

48۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص39        49۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص36

50۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص68        51۔اوہو،ص69

52۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص42                              53۔پونیاں ،سلطان کھاروی ،ص122

54۔واچھر،سلطان کھاروی ،ص47                         55۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص9

56۔اوہو،ص11                                                       57۔اوہو،ص12

58۔اوہو ،ص93                                                      59۔واچھر سلطان کھاروی ،ص78

60۔ہن ،سلطان کھاروی ،ص31                              61۔اوہو،ص 19-18

٭٭٭٭٭٭٭