سلطان کھاروی تے اصناف سخن

پنجابی کوتا دے بھرے بھنڈارا تے جھا ت پائیے تاں ایہہ گل نترکے سامنے آندی ہے کہ ایس بھاگاں والی بولی دا پلا بہت ساریاں اصناف سخن نال بھرپور ہے۔ حیاتی دے ہرپکھ نوں وکھو وکھ اصناف سخن بیان کردیاں نیں۔ اک ہور اچرج گل ایہہ وے کہ ایس بولی دا ہر کوی اک توں ودھ اصناف سخن وچ بیان کرن دی صلاحیت رکھدا ہے۔ جس توں ایہناں کو یاں دی ذہانت دا گویڑ لایا جا سکدا اے۔ ایس بولی دے ہر کوی نے اپنے انمول وچاراں نوں وکھو وکھ اصناف سخن وچ بیان کرکے کیول ایس دے ساہت دی امیری وچ حصہ ای نہیں پایا سگوں اپنے آپ نوں مہان کوی وی ثابت کیتا اے۔ ایہناں کو یاں و چوںاک پرسدھ ناں سلطان کھاروی ہور اں دا وی اے۔ جہناں اپنے وکھو وکھ کو تاپراگیاں وچ کئی اصناف سخن وچ کوتا لکھی اے۔ جس دا مختصرویرورانج اے۔

سلطان کھاروی دی حمد نگاری

’’ حمد ‘‘ عربی زبان دا شبد ہے جس دے ارتھ تعریف کرنا یاں شکر کرنا دے نیں ‘‘(۱)

’’حمد دا مطلب اے الحمد اللہ کہنا حمد( ع۔امث) خدا کی تعریف افعال ۔ کرنا ۔ ہونا‘‘(۲)

 ’’قرآن پاک وچ ’’ الحمد ‘‘ دا شبد چوی وار آیا اے۔‘‘(۳)

ایس لئی مسلمان ایہہ شبد اپنی عام گل کتھ وچ کثرت نال ورت دے نیں ۔ جس توں مراد ر ب دی تعریف تے شکر لیندے نیں۔ کیوں جے اوہناں دا یقین اے کہ خوشی تے غم ، دکھ تے مصیبت آرام تے سکون، خوشحالی تے تنگی ، حیاتی تے موت سبھے کجھ رب ولوں آئوندا اے۔ ایس لئی اوہو ذات ، حمد ، تعریف تے سجدے دے لائق اے۔ ایہو کارن اے کہ ہر مسلمان جدوں وی کوئی کم شروع کر دا اے تاں سب توںپہلاں اپنے رب نون یاد کرد اے، تے کم مکن پچھوں الحمد اللہ دے لفظ بولدا اے جس دا مطلب رب دی تعریف تے شکر کرنا ہوندا اے۔

حمد لکھن لئی کسے خاص بنتر ڈھنگ یاں صنف دی پابندی نہیں، کسے وی صنف تے بنتر ڈھنگ وچ حمد لکھی جا سکدی اے۔ بہتے کویاں قصیدہ، غزل ، مثنوری ورگیاں صنفاں وچ حمد لکھی اے۔ اجو کے سمے دے کویاں نے آزاد نظم دی ہئیت وچ وی حمد لکھی ے۔ ایتھوں ایہہ گل کھل کے سامنے آ جاندی اے پئی حمد بیان کرن لئی کسے خاص کھتیر یاں بنتر ڈھنگ دی لوڑ نہیں ہوندی۔

حمد دی ہوند ساہنوں پنجابی ساہت وچ ڈھیر پرانی وکھا لی دیندی ہے ۔ کافیاں تے قصہ کاری اوہ کھیترہن جہناں وچ ساہنوں پرانی حمد دے نمونے ملدے نیں، جویں شاہ حسین (1539ء تا 1599ئ) دی ایس کافی وچ رب دیاں اہناں صفتاں دا ذکر کیتاگیا اے:۔

ربا میرے حال دا محرم توں

اندر توں ہیں باہر توں ہیں روم روم وچ توں

توں ہیں تانا توں ہیں بانا سبھ کجھ میرا توں

کہے حسین فقیر نمانا میں ناہیں سبھ تو

(۴)

بلھے شاہ اپنیا ںکافیاں وچ رب دی وحدانیت دا اقرار تے ماسوااللہ دا انکار انج کیتااے۔

الف ۔ اللہ تے نال رتا دل میرا

مینوں ’’ب‘‘ دی خبر نا کائی

’’ب‘‘ پڑھدیاں مینوں سمجھ نہ آوے

لذت الف دی آئی

(۵)

سید وارث شاہ نے اللہ تعالی دی حمد بیان کردے ہویاں کائنات دی تخلیق دا مقصد عشق نوں قرار دتا اے۔ قصہ ہیر رانجھا دا آغاز انج کیتا اے۔

 اول حمد خدائے دا ورد کیجئے عشق کیتا سوجگ دا مول میاں

پہلے آپ ہی رب نے عشق کیتا، معشوق ہے نبیؐ رسولؐ میاں

عشق پیر فقیر دا مرتبہ اے، مرد عشق دا بھلا رنجول میاں

کھلے تنہاں دے باغ قلوب اندر جنہاں کیتا اے عشق قبول میاں

(۶)

سلطان کھاروی ہوراں دے وکھو وکھ پراگیاں وچ حمد بیان ہوئی ملدی اے۔بھانویں اوہناں ربی صفتاں والی کو تا نوں حمد دا وکھر اسر نانواں نہیں دتا،پر  ایس کوتا وچ جو حمدیہ رنگ ملدا ہے اوس دا ویروا کچھ انج اے۔ رب نے سوہنے سوہنے رنگ لے کے تتلیاں بنائیاں تے رنگاں دی اک سوہنی چادر دھرت اتے کھلا ردتی۔

دھنک دے رنگ لے لے کے

بنائیاں تتلیاں قادر

تے رنگی دھرت دی چادر

(۷)

اے میرے رب تیرے رنگاں نال ای میری حیاتی سوہنی بنی تے میرا جیون تیرے پوتر اسم پاروں روشن اے تے میرے ایہہ ساہ مانگویں نیں۔

تیرے رنگ ای میرا سرمایہ

تیرے انگ حیاتی نیں

تیرے پاک اسم توں روشن

میرے ساہ خیراتی نیں

(۸)

ساری دنیا دے جنورتے انسان تیرے در اتے سلامی دیندے نیں ۔ اے رب توں ایہناں دی آس مراد پوری کردے۔

کل جنور انسان تمامی

تیرے در تے دین سلامی

توں ایہناں دی وار پگا دے

سوہنا سائیاں دھپاں لا دے

دھپاں دی ہن لوڑ اے

ماڑیاں نوں ایہہ تھوڑ بڑی اے

ساڈیاں لوڑاں اج مکا دے

سوہنیا سائیاں دھپاں لادے

لے لے تیرا اُچا ناواں

چڑیاں کاں پئے کرن دعاواں

توں ایہناں دی آس پچا دے

سوہنیا سائیاں دھپاں لا دے

(۹)

حوالہ جات

1۔            مجمع اللغات فارسی، محمد رفیع مولوی فاضل دیوبند ، الہ آباد ، 1957ئ، ص:372

2۔            علمی اردو لغت ، وارث سرہندی، لاہور ، 1960ئ، ص:372

3۔            پنجابی ادبی صنفاں، اختر جعفری سید ڈاکٹر ، پبلشرز ، ایمپوریم، لاہور،2003ء ، ص1

4۔            کافیاں شاہ حسین ، شاہ حسین، لاہور مجلس شاہ حسین ،1944ئ،ص 21

5۔            کلیات بلھے شاہ ، بلھے شاہ، مرتبہ ڈاکٹر فقیر محمد فقیر ، لاہور ،1970 ئ، ص1

6۔            ہیر سید وارث شاہ، مرتبہ عبدالعزیز ایڈوکیٹ، لاہور ، 1964ء ،ص1

7۔            ہن ، سلطان کھاروی ، لاہور ، گلشن ادب 6خیبر پارک، 2021ء ،ص21

8۔            کرلاپ، سلطان کھاروی ، لاہور ،ادارہ پنجابی زبان اردوتے ثقافت، 1999ئ، ص16

9۔            بال بلونگے، سلطان کھاوری ، لاہور ، ادارہ پنجابی زبان تے ثقافت،2000ئ،ص24

٭٭٭٭٭٭٭