سلطان کھاروی تے باراں ماہ

رتاں کسے وی علاقے دی رہتل اتے ڈونگھا اثر پوندیاں نیں۔ حیاتی دے پھیر نال رتاں دا پھیر اے۔ بال پن وچ رتاں دا رنگ ہور ہوندا اے تے جوانی وچ رت ہور طراں مانی جاندی اے۔ جد کہ بڈھے وارے ایہو رتاں لنگھ گئیاں رتاں دا ہوکا بن کے جاندیاں نیں۔ غلام یعقوب انورایس صنف بارے لکھدے نیں۔

’’اجیہی نظم جیہدے وچ سال دیاں باراں مہینیاں نوں چت رکھ کے شعر کہے جاون‘‘(۱)

عبدالغفور قریشی لکھدے نیں :

’’ہندی شاعری دا پرانا روپ اے۔ ہندی دے شاعر اک سال نوں چھ رتاں وچ ونڈدے نیں۔ ایہناں رتاں وچ برہا دی ماری روح دا بیان ہوندا اے۔ جیہڑے اک رت توں دوجی رت وچ نویں وادھے تے ڈاڈھے دکھاں بھریا ہوندا اے۔ ہندی وچ اجیہی شاعری نوں کھٹ رت بیان آکھیا گیا اے۔ سنسکرت وچ کالی داس دی رتو سنہار اپ بھرنش وچ عبدالرحمان ملتانی دی سندیش راسک رت بیان دے بڑے سوہنے نمونے نیں۔ ہندی وچ ملک محمد جائیسی نے ایس نوں اپنایا۔ انگریزی وچ باراں ماہے دی طرز دا اک نمونہ سپینسر (1550-1599) شاعر نے 1576 وچ شیفرڈ کیلنڈر لکھیااے جیہدے وچ ہر مہینے دی کیفیت نوں بیان کیتا گیا اے‘‘(۲)

پنجابی لوک گیتاں تے باراں ماہ دا سانگا ڈھیر پرانا اے۔ ایہہ باقاعدہ کدوں توں لکھیا جان لگیا اے ایس بارے سیانیاں گویڑ لائے نیں۔ سیانیاں نے کیوں جے لکھتی روپ ناں ہوون پاروں دعویٰ نہیں کیتا جاسکدا۔ باراں ماہ دا جیہڑا مواد موجود اے اوس توں ایہہ گویڑ لایا گیا اے۔

’’پنجاب وچ باراں ماہ دی پرنپرا کافی پرانی اے۔ گیارھویں صدی دے مسعود سعد سلیمان لاہوری (1047-1122) دا فارسی باراں ماہ ایس داپرمان اے‘‘(۳)

ایس ثبوت توں اندازہ لایا جا سکدا اے جے دسویں گیارھویں صدی تک پنجابی ادب وچ باراں ماہ دی پکی پیڈی روایت موجود ہووے گی۔ باراں ماہ دا جیہڑا مواد ایس ویلے تائیں سانبھ وچ اے اوس مطابق بابا نانک دا باراں مانہہ قدیم اے۔

’’ ہن تیک دی تحقیق موجب گرو نانک صاحب دا باراں ماہ سب توں پرانا اے۔ایس توں معلوم ہوندا اے کہ گورو صاحب دے زمانے باراں ماہ رچن دی ریت بھلی بھانت ترقی کر چکی سی۔ لوک ادب وچ تے دوجے ادب وچ وی‘‘(۴)

اجوکے سمے رچی جان والی کوتا اتے جھات پائیے تاں ایہہ گل سامنے آندی اے کہ ایس سوہنی صنف وچ باراں ماہ دے حوالے نال کوتا لکھن دا رواج گھٹ گیا اے۔ پرکدھرے کدھرے اج وی کئی کوی ایس صنف دی امیری وچ حصہ پاندے وکھالی دیندے نیں۔ اجیہاں کویاں وچوں اک ناں سلطان کھاروی ہوراں دا وی اے۔اوہناں دیاں وکھو وکھ دو کتاباں وچ باراں ماہ پڑھن نوں ملدے نیں۔ اک باراں ماہ دیسی مہینے تے دوجا انگریزی مہینے دے سرنانویں ہیٹھ لکھیا گیا اے۔ اوس دے لکھے باراں ماہ وچوں کجھ ونگیاں حاضر نیں جو کوی نے نکی بحر وچ لکھیاں نیں۔

جیٹھ

لے سن نی مائے! ستیے

ہے تپیا بھخیا جیٹھ

ایہ دھرتی بھیت خدا دا اے

ہے کوئی قیامت ہیٹھ

ہاڑ

لے سن نی مائے! ستیے

سے ہاڑے لیندا ہاڑ

ہن چکی تھلے ہتھ نیں

جو انبر پاون سیاڑ

پوہ

لے سن نی مائے! ستیے

کیہ پوہ دے رنگ ترنگ

جے کھیڑے حاکم ہوگئے

فر اجڑ جانا اے جھنگ

ماگھ

لے سن نی مائے! ستیے

جو گائون سناوندا ماگھ

اسیں رات گزاری سوں کے

پر دودھ نا لایا جاگ

پھگن

لے سن نی مائے! ستیے

کیہ پھگن پاوندا وین

نہیں ساڈی رت اے بدلدی

تاں سول کلیجے پین

(۵)

انگریزی مہنیاں نوں سرنواں بنا کے لکھے باراں ماہ وچوںکجھ مثالاں انج نیں۔

اپریل آ کے ساڈے

بوہے تے واج ماری

ٹھہرو! اوہ بخش بازو!

کیہ چڑھ گئی خماری؟

دنیا تے ہیر رانجھا

سوہنی چنھاں دے قصے

سارے نہیں لیکے جاندے

آئوندے کسے دے حصے

کنکاں دے طور بدلے

آگئی سی پھر وساکھی

ڈھولاں نے گج پائی

راہک نے بولی آکھی

انباں نوں بور لگا

کوئل پئی کوکدی سی

چیتے کسے دی سپنی

راتاں نوں شوکدی سی

نیناں چ میرے آ کے

تارے قیام کر دے

نیندراں دا زہر پی پی

سفنے آرام کر دے

جینا حرام کر دے

چیتے دی چک پچھے

تیرا خیال رہندا

ماضی نہ حال رہندا

میرے جواب مر دے

تیرا سوال رہندا

کنڈھے کدی نہ لگی

چنتا مری دی بیڑی

چھیڑی جدوں وی چھیڑی

جھولے جہے ایہہ سانوں

چوکھا ڈر آ گیا سی

ساڈے پیار اندر

اوہ بھنگ پا گئے سی

ہر شے بدل کے رہنا

کاہنوں جفا پئی جر دی

میری وفا دا گہنا

حوالہ جات

1۔            بول تے تول ، انور غلام یعقوب ، لاہور، پاکستان پنجابی ادبی بورڈ ، 1997ئ،ص13

2۔            پنجابی ادب دی کہانی ، عبدلغفور قریشی، لاہورعزیز بک ڈپو، 1972،ص82

3۔            پنجابی کلاسیکی شاعری دا صنف ویرا، عاصمہ قادری ڈاکٹر ، کلیہ علوم شرقیہ جامعہ پنجاب لاہور، 2011،ص112                                      4۔            اوہو،ص113          

5۔            واچھر سلطان کھاروی ، لاہور ، بزم مولاشاہ ، 2009،ص124،126

6۔            ہن سلطان کھاوری، لاہور ، گلشن ادب کا خیر پارک ، 2021،ص79تا81

٭٭٭٭٭٭