سلطان کھاروی دی بال شاعری

 بال کسے دی قوم تے دیس دا اوہ مستقبل ہوندے نیں جنہاں توں دیس واسیاں دیاں بہت ساریاں آساں امیداں وابستہ ہوندیاں نیں۔ بڈھی پیڑھی نوں بالاں وچ اپنا مستقبل وکھالی دے رہیا ہوندا اے۔اس لئی ایہناں دی تعلیم و تربیت اُتے خاص دھیان دتا جاندا اے۔ اخلاقیات تے صدیاںبدھی قوم دیاں ریتاں توں نویں پیڑھی توں جانو کر وایا جاندا اے۔ کدے تے ایہہ تعلیم دھرم تے دھرمی پوتھیاں راہیں دتی جاندی اے تے کدے سماج اندر پرچلت نکیاں نکیاں کہانیاں تے کوتاراہیں، کدے بڈھی پیڑھی اپنے تجربیاں نوں نویں پیڑھی نوں ایس ڈھنگ وچ دسدی اے کہ اوہناں دا جیون سوکھا ہوجاوے ۔ اوہ سماج لئی چنکے منکھ بن کے سماج سدھارتے ترقی لئی کم کرن ۔ ایہو کارن اے کہ پنجابی سماج اندر ایہہ کم پرانے سمے توں ہوندا آرہیا اے۔ پہلے منورنجن دے سادھن گھٹ سن ۔ ایس لئی شام نوں نانی یاں دادی نویں پیڑھی نوں کہانیاں سناکے اوہناں نوں جیون جاچ دسن دا اپر لا کیتا جاندا سی فیر منورنجن سادھناں دی انتی ہوئی تے بال نانی یاں دادی نوں چھڈکے کار ٹون ویکھن لگ پئے۔ ہن نوبت ایتھے تیک آگئی ہے کہ بال موبائل فون وچ اینے کھب گئے نیں کہ اوہناں کول نانی دادی کولوں کہانی سنن دا اسماں نہیں۔ پہلے پہل کچھ بال رسالے وی نکلدے سن۔بزرگ بالاں لئی خریددے تے بالاں نوں پڑھن لئی دیندے، ایہہ رواج وی مک گیا اے۔ ایس ریت دے مکن نال یال ساہت لکھن والیاں دی گنتی وی بہوں گھٹ گئی اے۔ پر ایس گئے گزر ے سمے وچ وی کچھ آہری کوی تے لکھا ری بال ساہت دی رچنا وچ  رجھے ہوئے نیں۔ ایہناں وچوں اک ناں سلطان کھاوری دا وی اے۔

سلطان کھاروی دیاں بال نظماں ’’بال بلونگے‘‘سرنا نویں ہیٹھ چھپ کے ساہمنے آئیا ں نیں۔ آسان شبداں وچ بیان ہویاں ایہہ نظماں بال ساہت اندرنگھرو ادھا اے۔ ایہہ پراگا جتھے بالاں نوں منورنجن فراہم کردا اے اوتھے اوہناں دی جانکاری وچ وادھاوی کردا اے۔ نظما ں دے پاترتے سرنانویں تے بیان ڈھنگ سوکھاہون پاروں بالاں دا دھیان اپنے ول نظماںکھچن وچ کامیاب ہویاں نیں۔ کچھ نظماں دا دیر وا انج اے۔

پر اگے دا مڈھ سوہنے رب نون یاد کرکے بنھدے نیں۔ اوہ دعا  منگدے نیں کہ اے میرے رب مجھاں گاواں لئی پٹھے ، چڑیاں لئی بھیاتے کھیتی لئی بارش عطا کر ۔بارش وسن نال دریاواں وچ پانی دی ماتراوی ودھ جاوے گی۔

پٹھے مجھاں گاواں لئی

بھپا چڑیاں کاواں لئی

بارش مینہ دریاواں لئی

اللہ سوہنیا سانواں دے

کل جنورتے منکھ تیرے دراتے سیس جھکاوندے نیں ایہناں دی گل سن ، بینتی نوں پروان کر ٹھندپاروں ساریاں دا برا حال اے۔ ہن دھپاں دی لوڑ ہے۔

کل جنور انسان تمامی

تیرے در تے دین سلامی

توں ایہناں دی وار پگا دے

سوہنیا سائیاں دھپاں لا دے

دھپاں دی ہن لوڑ اے

بال کو تا دا مکھ و شا مقعدیت ہوندا اے۔ بالاں نوں چنکے گن گر ہن کرن دے قابل بنایا جاوے۔ آپس وچ مل کے رہن دی پریر ناانج دیندے نیں۔

اک سیانے دا اے کہنا

چار پلاں دا

جیون گہنا

چھڈو وی

اے لڑدے رہنا

حیاتی وچ ہار جت ہوندی رہندی اے پر ماڑا کم دوجے دا حق مارنا ہوندا اے۔

بھاویں جتو بھاویں ہارو

اک دوئے دا حق نا مارو

چنگی سننی چنگی کہنی

آئو کھیڈو باراں ٹہنی

سویر دی سیر صحت لئی بہوں لائے وند ہوندی اے ،خاص کر جدوں گرمیاں سمے ٹھنڈی ہوا چلدی ہووے ۔ سیر کرن تے رب دا شکر ادا کرن دی تلقین انج کردے نیں:

آئو باگے سیراں کریئے

سوہنے دا ہن کلمہ بھرئیے

جیں گھڑی اے سوہنی گھلی

چلی واء پرے دی چلی

ایسی پراگے دی اک اگھڑ ویں صفت منظر نگاری اے ۔ کوی نے ہر منظر دا چترن سوکھے شبداں را ہیں انج کیتا اے کہ پرھن والے نوں انج لگدا اے جیوں اوہ ایہہ منظر اکھیں ویکھ رہیا ہووے ۔ کچھ مثالاں انج نیں:

تتلی رب دی بہوں سوہنی مخلوق اے ۔ جدوں ایہہ باگاں اندر اڈدی ہے تاں بہوں سوہنی لگدی اے۔ بالاں نوں مت دیندے نیں کہ ایہنوں نہ پھڑو:

جہڑے ویلے وی ایہہ اڈی

جاپی جیویں بسنتی گڈی

نہ پئے ایہدے رنگ چرائو

تتلی نوں نہ کدی ستائو

ایہدے متھے اُتے بندی

پیاراں دے پئی سدے دندی

کھائو ترس ایہدے تے کھائو

تتلی نوں نا کدے ستائو

بچے ایہدے پچھے پھردے

رہندے ایہدے اردے گردے

سارے بالاں نوں سمجھائو

تتلی نوں نہ کدی ستائو

امبر اتے اڈدے کبوتراں دا چترن پڑھو:

آئو باگے سیراں کریئے

سوہنے دا ہن کلمہ بھرئیے

دھرتی اتے پیلاں پائیاں

امبر توں کیہ واجاں آئیاں

اودھر ہویاں فیر چڑھائیاں

لگن وانگ رمال کبوتر

ویکھو اڈن لال کبوتر

سوہنے سوہنے پیارے

وچ فضا دے کھنب کھلارے

جاپن پئے آسمانی تارے

کھیڈن کیویں حال کبوتر

پنچھیاں وچوں کاں شرارتی پنچھی اے ، جدوں کسے بنیرے اتے بہہ جاوے تاں ایہہ کچھ لیا جادا اے کہ ایس کجھ ماڑا ای کرنا ایں ایس لئی اوہنوں اڑا دتاجاندا اے ۔

بیٹھا ہویا اے مار کسے تے

کرنا اے ایہنے وار کسے تے

سوچی جاندا اے تدبیر

مارو مارو کاں نوں تیر

کالا کردا کالی کار

جو وی لبھے جائے ڈکار

مندا ایہدا انت اخیر

مارو مارو کاں نوں تیر

کوی نے بال نظماں نوں سوہنیا تشبیاں نال شنگاریا اے۔ جس نال نظماں وچ خوبصورتی تے گہرائی پیدا ہوگئی اے۔ایہہ مثال پڑھو

کتھوں آئیاں فوجاں؟

چوہے دے لئی

بنیاں موجاں

ماری گھیس

نہ اچی بولے

وچوں پکھی وانگوں ڈولے

نظم ’’کہڑے دن ‘‘ بال ذہنی پدھرتوں بہوں اگا نہہ دی نظم اے۔ ایہہ کم وڈیاں یاں سرکاراں دے سوچن تے کرن دا ہوندااے جس نوں کوی نے ایس پراگے وچ بال نظم وجھوں شامل کیتا اے۔ ہاں جے کر اک بال دی سدھر  سرنا ٹویاں رکھدے تاں فیر ایس نوں پر اگے وچ شامل کیتا جاسکدا اسی۔ انج اے نظم ’’ بدھو چا ہوندا اے ‘‘ بغیر کسے مقصددے لکھی گئی اے۔ ایس وچ جس قسم دی سوچ دا اظہارکیتا گیا اے۔ اوہ بالاں نوں پرھائی توں دور کرن والا اے۔  میرے نٹیرے اس پر اگے دی ایہہ سب توں ماڑی نظم اے۔

ات ضروری گل

سلطان کھاروی ہوری اچ کوٹی کوی نیں۔ مینوں اوس سمے وڈی حیرانی ہوئی جدوں اوہناں دی کوتا اکو پراگے وچ دو دو وار پڑھن نوں ملی۔ میں ایس نوں ادبی بددیانتی قرار دیواں گا۔ کیوں جے انج کیول لکھت دے صفحے ودھان کارن ای لوک کردے نیں۔ ویروا کجھ انج اے ۔

لکھت دا ناں: ولگن

صفحہ نمبر                                              دوجی وار دا صفحہ نمبر

44                                                                           51

49                                                                           53

47                                                                           55

50                                                                           54

15                                                                           67

23                                                                           80

لکھت ’’واچھر‘‘دے صفحہ نمبر 23 اتے جیہڑی کافی درج اے اوہ کافی لکھت ’’کرلاپ‘‘ دے صفحہ نمبر 37 اتے پڑھن نوں ملدی اے۔ ایس دا کارن کیول کوی ای دس سکدا اے۔

حوالہ جات

اصل متن، ’’بال بلونگے‘‘، سلطان کھاروی، لاہور، ادارہ پنجابی زبان تے ثقافت، ۲۰۰۰ء وچوں لیا گیا اے۔

٭٭٭٭٭٭٭٭