ارشاد ڈیروی دی شاعری دے سرنانویں

ارشاد ڈیروی قادر الکلام شاعر اے ۔اوس دے کلام دیاں کئی پرتاں ہن ۔قاری جدوں اوس دے شعر پڑھنے شروع کر دا اے تاں معنیاں سے اتھاہ سمندر وچ ڈب جاندا اے ۔ایس لئی کہ اوس دا مشاہدہ بہوں تیز ہئے ۔ایہوں کارن ہے کہ اوس نے حیاتی نال تعلق رکھن والے ہر پکھ بارے لکھیا اے ،رومانوی پکھ ہووے یاں سیاسی ،سماجی پکھ ہووے یاں مذہبی ،لوکائی دے وطیرے دی گل ہووے یا ںتاریخ نویسی دی ،سماج سدھار دی گل ہووے یا ں سماجی برائیاں اتے طنز دی ،ارشاد ڈیروی دا قلم ہر موضوع اتے روانی نال چل دا اے تے بہو ں خوب لکھدا اے ۔اوس دی شاعری وچوں کجھ موضوعات دا ویروا کیتا جاندا اے ۔

ارشاد ڈیروی ماہر نفسیات و ی اے ۔انساناں دے آپسی رویے تے سوچ نوں چنگی طرح جاندے اے ۔اوہ لوکائی دے عام سلوک دی بہوں سوہنے ڈھنگ وچ ترجمانی کر دا اے آکھدے نیں کہ مینوں اپنے رقیب تے کوئی گلہ اے نہ زمانے اتے ۔بس میرے یاراں مینوں لٹیا اے ۔

رقیبیں تو گلہ کائینی نہ ہے شکوہ زمانے توں

ساڈٖے یاریں دے ہتھوں بٖس ساڈٖا گھر پیا لٹیندا ہے

(۱)

ایہناں متراں نیں ہر جا اُتے دھوکہ دتا ہئے ۔ہن حالت ایہہ ہو گئی اے کہ چاروں پاسے دھوکہ نظر آندا اے ۔

ہر منزل تے دوکھا ملیئے سچ نہیں ملیا کہیں جاہ

چاروں پاسوں دوکھا کھا کے آ گئے ہیں احٖ پڑتے

(۲)

رب نے انسان کوں رزق وکھو وکھ ڈھنگ راہیں عطا کیتا اے ۔کتے فقیری دی صورت وچ تے کتے فاکہ کشی توںبعد۔

فقر وی فاقہ وی ہے ہستی دی مستی جھول وچ

رزق دی صورت دیوچ کیا کیا ملیا انسان کوں

(۳)

ایسے لئی اوہ انسان نوں آکھدے نیں کہ اپنی حیاتی نوں سوکھا بناون لئی کسے اتے تنقید توں پہلاں اپنے گریبان اندر جھاتی ضرور مار۔

میں صرف آکھیساں اے جتلا ایندے ذہن دیوچ مغروری ہے

تنقید کرنْ توں پہلے سئیں کجھ سوچنْ عین ضروری اے

(۴)

ایہہ انسان اپنے مونہوں انج دے شبد نہ بولوں جس نال تینوں لوکاں سامنے شرمندگی چکنی پیوے۔

یا اپنْے ہتھ کوں طاقت ڈٖیو کہیں گروان پکڑنْ دی

یا اینجھے لفظ نہ بٖولو جو سر عریاں تھیندا پئے

(۵)

اے انسان اوپرے سہارے دا کوئی اعتبار نہیں ۔ایس لئی آپس وچ پیار محبت نال پیار محبت نال رہنا چاہی دااے۔

کیا اعتبار ہے اویری دھُپ دا

سانجھا درخت رہائوں سانول

(۶)

ہمیشہ کوڑ دی محفل نئیں سجدی ۔ایس لئی ہمیشہ سچ دی محفل دا بندو بست کر ۔

کوڑ دی سیجھ ارشادؔ نئیں سجدی

سچ دی ستھر وچھائوں سانول

(۷)

جدوں رب ناراض ہو جاندا اے تے زمین اتے زلزلہ آندا اے تے آسمان لال ہو جا ندا اے ۔

کہندیاں آہیں پناہیں بنْ گٖیاں خالق کوں آئی جنبش

زمین تے زلزلہ آ گٖئے تے سرخ اسمان تھیندا پئے

(۸)

مت دیندے ہوئے لوکائی نوں آ کھدے نیں کہ جیویں کھڑے پانی وچ وٹا مارئیے تے چھٹاں کپڑیاں اتے پیندیاں نیں انج ای بھیڑے بندے نوں بیلی بنائو گے تاں سوبھا نہیں ملن لگی۔

کیوں کھرے پانْی دیوچ پتھر مریندی سانولا

متاں کُئی چھینڈا تیڈٖی دستار تے آونْ لگٖے

(۹)

ارشاد ڈیروی ہوراں بت ساریاں حقیقتاں نوں وی شعر راہیں بیان کیتا اے ۔آکھدے نیں کہ موت برحق اے تاں انسان نوں اپنی طبعی موت مارنا چاہی دا اے پر اج انسان دا وطیرہ انج ہو گیا اے کہ انسان دے ہتھوں انسان مر رہیا اے ۔

موت تاں برحق ہے تاں جو موت اپنْی مرونحٖوں

موت کیوں انسان کوں انسان ڈٖیونْ لگٖ پیا

(۱۰)

آکھدے نیں کہ ایہہ غربت پاروں ہو ندا اے ۔ایس طرح دیا ں خبراں روز اخبار اں وچ پڑھن نوں ملدیاں نیں ۔

اے غربت دا نتیجہ ہے جو اج انسان دے ہتھوں

پڑھو اخبار دیاں سرخیاں قتل انسان تھیندا پئے

(۱۱)

زندگی دے ساہواں دا کوئی اعتبار نہیں ۔کوئی انسان موت توں بچ جاوے تے تیرے نال وصل دونویں کسے معجزے تو ں گھٹ نہیں ۔

زندگی دا کیا بھروسا ساہ اتے اعتبار نئیں

موت ہے نکھڑنْ تیڈٖا تے مل ونحٖنْ ہے معجزہ

(۱۲)

اک دوجے دا احساس ہی اصل انسانیت ہے ۔جس انسان کول احساس کرن والے متر ہوون اوس نوں دھن دی کمی ہوندیاں وی کسے شے دی تھوڑ دا احساس نہیں ہوندا ۔ایس لئی کہ دھن آون جاون والی شے ہے ۔پر دوجیاں داا حساس کرنا تے دکھ سکھ وچ شریک ہونا ای اصل دولت اے ۔

اساڈٖی جیب وچ احساس دے سکے تاں ہونداے پئے

اساں دولت کوں کیا کرنْے ہیکوں ارشادؔ دھن سمجھوں

(۱۳)

ارشاد ڈیروی دی شاعری وچ رومانوی رنگ وی اگھڑواں ملدا اے ۔جو ایس دے دل وچ جمالیاتی قدراں داں دا پرتیک اے ۔آکھدے نیں کہ سوہنے لوک ہس کے اعتباربنا وندے ہن تے پچھوں لٹ لیندے ہن ۔پہلے پہلے روح دے رشتے کوں رلیندے ہن پچھوں حالت ایہہ ہو جاندی ہئی کہ گھر بار ختم تھئی ویندا ۔

اے شوہ ہے حسینیں دا جو ڈٖے اعتبار لُٹ گھندن

ایویں ِکھل ہس کریندے ہو میں تے کر تکرار لُٹ گھندن

پہلے پہلے محبت وچ رلیندن روح دے رشتیں کوں

 رِکھن رشتے رہائش جے پچھیں گھر بار لُٹ گھندن

(۱۴)

رومانوی رنگ وچ جتھے محبوب دی تعریف تے اوس نال محبت دا اظہار کیتا جاندا اے اوتھے وچھوڑے دی حالت دا بیان وی ہوندا اے ۔جدائی دی اگ وچ سڑ رہے عاشق دے جذبات دا کھل کے اظہار ہوندا اے ۔ہجر وچ عاشق دے جسمانی تے نفسیاتی حالت وی متاثر ہوندی اے ۔ آکھدے نیں جدوں ماہی دی یاد آندی اے اوہدوں اکھیں وچوں ہنجو آپ مہارے ڈگدے نیں ۔

یاد آئی تیڈٖی جڈٖاں بے ساختہ

ٹر پیا ہنجوں دا لشکر چاندنْی

(۱۵)

اے میرے محبوب تیرے وعدے جھوٹے ،تیرے فراق وچ میرا انگ انگ چور چور ،جس دن دا توں چھوڑ گئیوں اکھیں کوں کوئی شے چنگی نہ لگی۔

ساڈٖے وعدے پتھر وانگوں

تیڈٖے وعدے کچ کرور

جئیں ڈٖینہہ دا توں چھوڑ کے ٹر گٖئیں

اکھ نہیں پاتا خاص سروُر

(۱۶)

ارشاد ڈیروی سچے دیس بھگت نیں ۔ایس دا ثبوت او ہ شعر نیں جو آپ دیاں وکھو وکھ کتاباں وچ ملدے ہن ۔اک مثال دیندا ہاں جیس وچ آکھ دے نیں کہ پاکستان سدا جیوے ایہہ دیس ساڈی جند تے جان اے ۔ایہدے جھنڈے اتے چند تے تارا بنیا ہویا اے ۔

جیوے جیوے پاکستان اساڈٖا جیوے پاکستان

اساں اینْدے اے ہے ساڈٖا ساڈٖی جند تے جان

پاکستان دا مطلب کیا ہے ہر کوئی آہدے لا الہٰ ہے

ایندا پرچم چندر ستار ایندی اچی شان

(۱۷)

آپ نوں اتہاس بارے پوری جانکاری اے ۔کیوں جے آپ نے پنجاب وچ ہویاں لوک پریت کتھا واں نوں اپنے شعراں وچ موتیاںوانگ پرویا اے ۔سسی پنوں دی پریم کہنانی دا ذکر انج کر دے نیں ۔

عزرائیلؑ کوں آ ککھے سسی جند میں ڈیسا ں پچھیں

ہک واری چا دور کنوں لجٖپال دیدار کراوے

ادھی رات کوں لٹ پٹ گٖئے ہن کچ شہر دے لوکی

سِک دی سسی تڑپھے آکھے کوئی تاں سر تے آوے

(۱۸)

تصوف شاعری دا اک اجیہا سرنانواں ہے جس اتے ساڈے صوفی شاعراں بہوں کجھ لکھیا ے تے اس سر نانویں اتے ہن وی صوفیانہ وچار رکھن والے شاعر لکھ رہے نیں ۔آکدے نیں کہ جے کر میرے کولوں کوئی میرا دھرم پچھے تاں میں آکھاں گا کہ میں دین ایمان میرا ڈھول اے۔

جے پچھدے وے مذہب میڈٖا مَیں ارشادؔ ڈٖسینداں

میڈا دین ایمان ہے سارا ڈھول کتباں عشق دیاں

(۱۹)

ارشاد ڈیروی ہوراں دا کلام ان گنت فنی خوبیاں نال مالامال اے ۔کجھ دا ذکر کیتا جاندا اے۔

آپ دے کلام وچ انتاں دی روانی پائی جاندی اے ۔ایس روانی نے کلام وچ سنگیت نوں جنم دتا اے ۔وسیع ذخیرہ الفاظ ہوون دے باوجود آپ سوکھے شبداں دا ورتارا کر کے اپنے پڑھن والیاں دی تعداد وچ بہوں وادھا کیتا اے۔کلام پڑھدے ہوئے کتے وی مشکل شبداں نال واہ نہیں پیندا ۔ایہہ مثال حاضر خدمت اے ۔

کیا عتبار ہے اوپری دُھپ دا

سانجھا درخت رہائوں سانول

ریشم ریشم روح دے رشتے

آپ کوں آپ ہنڈائوں سانول

(۲۰)

اک ہور مثال انج اے:

دل آہدے جو پیار کریجے

بٖہہ اوندا دیدار کریجے

غم دی دولت اکھٹی کر کے

روونْ نال وپار کریجے

کوئی آسمان توں تارے ترٹن

تیڈٖا ہار سنگھار کریجے

(۲۱)

خوبصورت تشبیہاں نال کلام نوں شنگاریا اے۔ایہہ مثال پڑھو۔

ساڈٖے وعدے پتھر وانگوں

ساڈٖے وعدے کچ کرور

(۲۲)

آپ کول وسیع الفاظ دا ذخیرہ ہئے۔موقع دی مناسبت نال اوس نوں ورتن دا فن خوبصورت جاندے ہن۔اکو لفظ ’’شام‘‘ نوں اکو شعر وچ کنے سوہنے طریقے نال استعمال کیتا اے۔

شام تھئی تاں شام کوں وی وائنْ کرنْے پئے گٖئے

شاید اینکوں یاد ہے بے پرد لشکر شام دا

(۲۳)

ایس مضمون نوں آپ ولوں لکھی دعااتے ختم کر دا ہاں جس وچ آپ لکھدے نیں کہ میں حق دی گل کر دا ہاں ،میرے نال وڈی بے انصافی ہوئی اے ۔میں اپنا معاملہ رب دے سپرد کردتا ہے ۔ کیوں جے اوہ انصاف کرن والا ہے ۔

مَیں حق دی گٖال کریندا پیاں میڈٖا مالک میکوں معاف کریں

تیڈٖی دھرتی میڈٖا پیار کھیسے توں عادل ہئیں انصاف کریں

(۲۴)

٭٭٭٭٭٭٭٭

حوالہ جات

(۱)خواب ،ارشاد ڈیروی ،ڈیرہ غازی خان ،حماد پرنٹنگ ایجنسی ،دوجی وار ،1992،ص39

(۲)اوہو،ص49                       (۳)اوہو،ص 50      (۴)اوہو،ص 54      (۵)اوہو،ص53                      

(۶)اوہو،ص 44                      (۷)اوہو،ص 44      (۸)اوہو،ص53

(۹)روگ ،ارشاد ڈیروی ،حماد پرنٹنگ ایجنسی بلاک 46،1994،ص ۹

(۱۰)  ریت سفر، ارشاد ڈیروی، ،ڈیرہ غازی خاں، جوئیہ پریس، 1889،ص18

(۱۱)خواب ،ارشاد ڈیروی ،ص52         (۱۲)اوہو،ص36                                     (۱۳)اوہو،ص25

(۱۴)روگ،ارشاد ڈیروی ،ص62            (۱۵)خواب ،ارشاد ڈیروی ،ص15

(۱۶)روگ،ارشاد ڈیروی ،ص27            (۱۷)ریت سفر،ارشاد ڈیروی ،ص21     (۱۸)اوہو،ص 17

(۱۹)روگ،ارشاد ڈیروی ،ص20            (۲۰)خواب،ارشاد ڈیروی ،ص44

(۲۱)ریت سفر،ارشاد ڈیروی ،ص20     (۲۲)روگ،ارشاد ڈیروی ،ص77

(۲۳)اوہو،ص27                                     (۲۴)اوہو،ص38

٭٭٭٭٭٭