لوک گیت

                پنجابی لوک گیتاں دا دامن بڑا وسیع اے۔ بچے دے جمن توں لے کے بڈھے دے مرن تک دے لوک گیتاں نال ایہہ شاعری مالا مال اے، لوک گیت لوکاں دے دلاں دیاں دھڑکناں تے عام لوکاں دیاں خوشیاں دیاں منہ بولدیاں تصویراں ہوندے نیں۔ لوک گیت اوہناں وَن سونے پھلاں وانگوں ہوندے نیں جیہڑے مٹی دی زرخیزی پاروں دھرتی وچوں آپ مہارے پنگر پیندے نیں۔ تے دماغ وچ لہہ جان والی خوشبو نال دھرتی نوں خوبصورتی بخشدے نیں۔ ایہہ لوک گیت عام لوکاں دے دکھاں تے درداں دیاں کہانیاں ہوندے نیں تے ایہدے نال نال کسے وی علاقے دیاں ثقافتی قدراں دے ذخیرے وی ہوندے نیں۔

                لوک گیت کسے وی قوم دا بڑاوڈا نمونہ ہوندے نیں۔ ایہناں وچ نہ صرف قوم دے رہن سہن دے ڈھنگ بلکہ اوس وسیب دیاں من موہنیاں تصویراں وی ہوندیاں نیں۔ لوک گیتاں وچ صدیاں دے تجربے، مت دیاں گلاں، قوم دے رسم ورواج، گزرے ہوئے ویلے دی جھلک، سوہنی دھرتی دا رنگ، اُگن والیاں فصلاں، دریاواں، ندیاں دیاں کانگاں، طوفاناں تے جھکھڑاں توں وکھ ریت دے ٹیلے، نخلستان تے ہرے بھرے میداناں دا ذکر ملدا اے۔

                ایہہ لوک گیت ساڈے سوچ تے جذبیاں دیاں مورتاں ہوندے نیں پر ایہہ کسے اک شاعر دی تخلیق نہیں ہوندے تے نہ ای کسے دی شعوری کوشش دا نتیجہ ہوندے نیں۔ بلکہ ایہہ اوہ جذبے ہوندے نیں جیہڑے آپ مہارے لوکاں دے مونہوں نکل کے موزوں لفظاں دا روپ دھار لیندے نیں۔ ایہہ گیت دلاں دیاں ڈونگھائیاں وچوں اُٹھدے نیں تے دلاں اُتے ڈونگھا اثر کردے نیں۔

                پنجابی لوک گیت پنجاب دے وسنیکاں دیاں سدھراں تے جذبیاں دی ترجمانی کردے نیں تے اینہاں لوک گیتاں وچ سانوں نہ صرف موجودہ پنجاب بلکہ اج توں پہلاں دے پنجاب دی جھلک وی نظر آؤندی اے۔ انگریز مفکر ’’شیلے‘‘ آکھدا اے کہ:

’’دنیا دے بہترین لوک گیت پنجاب دے لوک گیت نیں‘‘

                ’’شریف کنجاہی‘‘ ہوری ’’جھاتیاں‘‘ وچ لکھدے نیں پئی:

’’لوک گیت پنجابی ادب دا مان یوگ سرمایہ نیں ایہہ ساڈے ماضی، حال تے ساڈے وڈیاں دیاں اُچیاں نیویاں تصویراں نیں۔‘‘

                لوک گیت پنجابی ادب دا قابل فخر سرمایہ نیں تے ساڈی پینڈو رہتل دی پچھان نیں۔ پنجابی لوک گیتاں دیاں ڈھیر ساریاں قسماں نیں پر ایتھے دو لوک گیتاں اتے چانن پایا جاندا اے۔

لوری

                دنیا دی ہر زبان وچ تے ہر علاقے وچ لوری اپنا وکھرا تے نویکلا مقام رکھدی اے۔ لوری ایک اجہیا لوک گیت اے۔ جیہڑا روندے بال نوں چپ کران تے سوان لئی گایا جاندا اے۔ بال لوری دے لفظاں دے معنی تے نہیں سمجھدا پر اوہ ماں دی مٹھی آواز سن کے چپ ہوجاندا اے۔ لوری وچ ماں دی ممتا دا اک سمندرو گدا نظر آؤندا اے۔ ایہدے وچ پاکیزہ سدھراں، امنگاں، آن والے ویلے دے سفنے تے دعاواں ماں دے منہ نکلدیاں نیں۔ لوری وچ بھین دے دل دی پکار دے نال نال اوس وسیب نوں وی ویکھ سکدے ہاں۔ ماواں لوریاں راہیں ڈھیر اناج دی سدھر، رشتے داراں دی سلامتی تے مال ڈنگراں دی سلامتی لئی خیراں منگدیاں نظر آؤندیاں نیں۔

                ونگی لئی ایک لوری

الھڑ بلھڑ باوے دا

باوا کنک لیاوے گا

باوی بہہ کے چھٹے گی

سو روپیہ وٹے گی

اک روپیہ کھوٹا

اوہدا لیاندا لوٹا

لوٹے وچ پانی

ماں تیری رانی

پیو تیرا راجہ

سونے دا دروازہ

چاندی دیاں پوڑیاں

ستے بھیناں گوریاں

ایک بھین کالی

اوہو کرماں والی

اﷲ توں والی توں

دتا اے تے پالیس توں

سونے دا پنگھوڑا

سونے دی کٹوری

تینوں بھین دیوے لوری

تینوں ماں دیوے لوری

گھوڑی

                گھوڑی خوشی دا گیت اے جیہڑا شادی ویاہ دے موقع تے گایا جاندا اے۔ لاڑا سونے دیاں تاراں والا سہرا بنھ کے جدوں گھوڑی اتے بہندا اے تے بھیناں گھوڑی دی واگ پھڑ کے ایہہ گیت گاؤندیاں نین۔ اوس ویلے بھیناں بھرا کولوں لاگ لیندیاں نیں جس نوں ’’واگ پھڑائی‘‘ آکھیا جاندا اے۔ ایہہ گیت صرف منڈے دے گھر ای گایا جاندا اے۔ ایس گیت رائیں بھرا نال محبت تے اوہدی تعریف توں وکھ بھین دیاں سدھراں، آساں، امنگاں، دی پر خلوص سچائی ملدی اے۔ ونگی لئی گیت:

گھوڑی آن بدھی تیرے چاچے

جنج پہن کھلوتی لاچے

بھرنی آں موتیاں دے تھال

ونڈنی آں لاگیاں دے لاگ

گھوڑی آن بدھی تیرے مامے

جنج پہن کھلوتی جامے

بھرنی آں موتیاں دے تھال

ونڈنی آں لاگیاں دے لاگ

                ایہناں گیتاں وچ جذبیاں دا اُبال اے۔ گھوڑی طربیہ رنگ وچ ہوندی اے۔ ’’مقصود ناصر‘‘ ہوری گھوڑی بارے لکھدے نیں:

’’ایہناں گیتاں یعنی گھوڑیاں وچ احساس وی پر خلوص سچائی تے شہد جیسی مٹھاس رس گھولدی اے۔ تے جدوں کورس دی صورت گھوڑیاں گائیاں جاندیاں نیں۔ تے گاون والیاں دی آواز سنن والیاں دے دلاں وچ جذبیاں دا اک ہڑ لے آؤندیاں نیں۔ بھیناں دیاں سدھراں، ارماناں، آساں تے امنگاں ایہناں گیتاں وچ ڈھلکاں ماردیاں نیں۔‘‘

                لاڑا جدوں گھوڑی تے بہہ جاندا اے تے بھیناں گھوڑی دی واگ پھڑ لیندیاں نیں۔ لاڑا اوس ویلے بھیناں نوں لاگ دیندا اے تے بھیناں گاؤندیاں نیں۔ ایہہ اوہ ویلا ہوندا اے جدوں کوئی بھین مونہہ بھر کے بھرا کولوں کوئی شے منگدی اے تے اپنا مطالبہ منا کے ای گھوڑی دی واگ چھڈ دی اے۔ ونگی لئی ویکھو:

روپیہ نہیوں لینا

روپیہ رکھ پلے

تیرا لون تیل چلے

جم جم جائیں ویرا

بھیناں نے واگاں پھڑیاں

چھڈادے گا کیہڑا

چھڈادے گا بابل تیرا

جہنوں درد بتھیرا

دیساں دا راجہ میرے بابل دا پیارا

امبڑی دے دل دا سہارا

نی ویر میرا گھوڑی چڑھیا

گھوڑی چڑھیا نی سیّو گھوڑی چڑھیا